Rozdział V
Powołanie, formacja i życie duchownych
Wprowadzenie
197. Każdy wierny na mocy chrztu powołany jest przez Boga do świętości i określonej misji, aby cały Lud Boży, korzystając z różnorodnych posług i charyzmatów udzielonych przez Ducha Świętego dla dobra Kościoła, rósł „ku Temu, który jest Głową” – ku Chrystusowi (Ef 4,15). Pośród różnorodnych powołań miejsce szczególne zajmuje w Chrystusowym Kościele powołanie do kapłaństwa i życia konsekrowanego.
I. DUSZPASTERSTWO POWOŁAŃ
198. Kapłani na mocy otrzymanych święceń powołani są przede wszystkim do tego, aby in persona Christi na sposób sakramentalny ponawiać to, co Jezus dokonał podczas Ostatniej Wieczerzy, ustanawiając Ofiarę eucharystyczną, „źródło i szczyt całego życia chrześcijańskiego” (KK 11). Dlatego ich obecność i posługa są istotnym warunkiem życia Kościoła, czymś niezbędnym i niezastąpionym.
Podkreślając powołanie wszystkich wiernych na mocy sakramentu chrztu do kapłaństwa powszechnego, należy równocześnie unikać niebezpieczeństwa zacierania istotnej różnicy pomiędzy kapłaństwem wspólnym a kapłaństwem posługi, czego przejawem jest „klerykalizacja” wiernych świeckich, jak i „sekularyzacja” wyświęconych szafarzy.
199. Wszyscy członkowie Kościoła odpowiedzialni są za budzenie powołań i formację powołanych do kapłaństwa. Ten obowiązek spełniają oni przede wszystkim przez świadectwo życia w pełni chrześcijańskiego i stałej modlitwy o powołania i powołanych.
Zauważalny w ostatnich latach spadek liczby powołań w Kościele opolskim czyni obowiązek troski o powołania tym bardziej ważny i naglący. Duszpasterstwo powołań powinno zająć centralne miejsce w ramach całego duszpasterstwa, a wymiar powołaniowy powinien przenikać wszystkie działania duszpasterskie.
200. Naturalnym środowiskiem budzenia i wzrostu powołań jest katolicka rodzina i wspólnota parafialna, łącznie ze wszystkimi działającymi w niej wspólnotami, grupami modlitewnymi, ruchami, stowarzyszeniami kościelnymi itp.
Rodzina chrześcijańska, wspólnota Kościoła domowego – słusznie nazywana pierwszym seminarium powołanych do kapłaństwa – jest uprzywilejowanym środowiskiem budzenia i rozwoju powołań duchownych. Rodzice winni zadbać o stworzenie w swoim domu klimatu sprzyjającego religijnej formacji dzieci i uczyć je podejmowania odpowiedzialności za każde Boże wezwanie. Stałym tematem ich modlitw powinna być prośba o dobry wybór drogi życiowej ich dziecka. Bardzo istotne jest, aby zagwarantowali dorosłemu dziecku przestrzeń osobistej wolności w wyborze drogi powołania.
201. Szczególna rola w budzeniu i rozwijaniu powołań duchownych przypada w udziale wspólnocie parafialnej, a w niej zwłaszcza samemu duszpasterzowi. Dlatego Synod usilnie zaleca:
a) W każdej parafii należy często modlić się o liczne i święte powołania kapłańskie, zakonne i misyjne. Często trzeba przypominać o potrzebie takiej modlitwy i zapraszać do niej zwłaszcza młodzież, a także chorych oraz domy zakonne.
b) Szczególnym dniem takiej modlitwy należy uczynić każdy pierwszy czwartek miesiąca i odprawić w tym dniu Mszę św. i nabożeństwo o powołania w ramach tzw. Godziny świętej.
c) Szczególną okazją do modlitwy o powołania powinien być Tydzień Modlitw o Powołania, który zaczyna się niedzielą powołań – IV niedzielą Wielkanocy, zwaną niedzielą Dobrego Pasterza.
d) O powołaniach należy również pamiętać podczas adoracji Chrystusa obecnego w Najświętszym Sakramencie, a także podczas urządzanych w kościołach parafialnych tradycyjnych nabożeństw w roku kościelnym (różaniec, nabożeństwo majowe itp.).
e) Wymiar powołaniowy powinien towarzyszyć również świętom kapłańskim, prymicjom, jubileuszom kapłanów itp. Należy popierać inicjatywy tych parafii, które stworzyły grupy odpowiedzialnych za animację powołaniową.
f) W parafii należy poświęcić dużo uwagi formacji religijnej i powołaniowej młodzieży i proponować wykształcenie ogólne młodzieży, a także katechezę dla grup młodzieży w parafii, nie zadawalając się jedynie nauką religii w szkole.
g) W pracy duszpasterskiej należy docenić i wspierać wszystkie wspólnoty, ruchy, stowarzyszenia angażujące modlitewnie, formacyjnie i apostolsko młodzież, przede wszystkim zaś liturgiczną służbę ołtarza (grupy ministrantów, lektorów, kantorów, psałterzystów). Doświadczenie pokazuje, że dobrze prowadzona grupa ministrantów jest prawdziwą „kuźnią” powołań kapłańskich.
h) Duszpasterstwo parafialne należy wzbogacić i wesprzeć inicjatywami ogólnodiecezjalnego duszpasterstwa młodzieżowego, zwłaszcza zaś inicjatywami duszpastersko-powołaniowymi Wyższego Seminarium Duchownego.
i) Nic nie zastąpi w duszpasterstwie powołaniowym świadectwa życia i pracy samego duszpasterza. Bezpośredni kontakt z kapłanem przeżywającym z wiarą, radością i odwagą swoje powołanie staje się świadectwem Bożej łaski oraz konkretnym przykładem „udanego” powołania. Jest ono często decydujące w przyjęciu osobistego wezwania Bożego.
202. Przy Wydziale Duszpasterskim Kurii Diecezjalnej działa agenda zajmująca się wprost animacją duszpasterstwa powołaniowego w diecezji, zwana Diecezjalnym Ośrodkiem Powołań Duchownych. Zadaniem Ośrodka powinno być służenie informacją i radą, dostarczanie odpowiednich wskazówek oraz materiałów do pracy powołaniowej. Pracę ośrodka powinno wspierać zwłaszcza Wyższe Seminarium Duchowne. Odpowiedzialnym za pracę Ośrodka jest mianowany przez biskupa diecezjalnego moderator duszpasterstwa powołaniowego.
203. Ważną rolę w animacji duszpasterstwa powołaniowego zajmuje Wyższe Seminarium Duchowne. Powinno ono co roku podejmować inicjatywy o charakterze powołaniowym, zwłaszcza:
a) „Niedziela powołań” z udziałem grup kleryckich w parafiach;
b) rekolekcje dla maturzystów w seminarium;
c) „Dzień Otwartych Drzwi” w Wyższym Seminarium Duchownym w Opolu;
d) niedziele pastoralne i powołaniowe w poszczególnych dekanatach.
Należy również wykorzystać powołaniowy wymiar duszpasterskiego zaangażowania kleryków tak w parafii, jak i w wakacyjnych dziełach duszpasterskich.
II. FORMACJA POWOŁANYCH DO KAPŁAŃSTWA – WYŻSZE SEMINARIUM DUCHOWNE ORAZ WYDZIAŁ TEOLOGICZNY UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO
204. Odpowiedzialność za formację kandydatów do kapłaństwa spoczywa na całym ludzie Bożym, a wprost na Biskupie Diecezjalnym. W podejmowaniu tej odpowiedzialności wspiera go przede wszystkim Wyższe Seminarium Duchowne oraz Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego.
Obie te instytucje, jako miejsca formacji, należy uznać – zgodnie z postanowieniami Kościoła – za podstawowe i niezbędnie potrzebne dla formacji kandydatów do kapłaństwa. Wszyscy wierni diecezji, a zwłaszcza kapłani, winni wspierać Biskupa w jego duchowej i materialnej trosce o Wyższe Seminarium Duchowne.
205. Wyższe Seminarium Duchowne w Opolu, a także Wydział Teologiczny, realizują swoje cele i programy formacyjne w oparciu o rozporządzenia i wskazania Urzędu Nauczycielskiego Kościoła dotyczące formacji kandydatów do kapłaństwa (dekrety Soboru Watykańskiego II, przepisy KPK z 1983 r., posynodalna adhortacja apostolska Pastores dabo vobis, inne dokumenty Stolicy Apostolskiej oraz uchwały Konferencji Episkopatu Polski), respektuje również w całości zasady obowiązujące w seminariach polskich zgodnie z Ratio institutionis sacerdotalis pro Polonia z 1999 r. oraz zarządzenia Biskupa Opolskiego. Seminarium posiada osobowość prawną kościelną oraz cywilną, a także własny Statut oraz Regulamin życia i pracy.
206. W oparciu o specjalną umowę z dnia 13 stycznia 1995 r. formację intelektualną alumnów Wyższego Seminarium Duchownego Biskup Opolski zlecił Wydziałowi Teologicznemu Uniwersytetu Opolskiego w ścisłej współpracy z rektorem seminarium. Charakter tej współpracy określa wspomniana wyżej umowa. Alumni seminarium są równocześnie pełnoprawnymi studentami Wydziału Teologicznego. Studiują teologię w ramach tzw. „specjalności kapłańskiej”. Kandydat do seminarium musi spełnić wymogi stawiane studentom Uniwersytetu Opolskiego i przejść pozytywnie rekrutację zarówno do seminarium, jak i na Wydział Teologiczny. Warunkiem otrzymania święceń kapłańskich jest ukończenie studiów teologicznych z tytułem zawodowym magistra.
W kontaktach z Wydziałem Teologicznym, zwłaszcza w sprawach dotyczących weryfikacji kandydatów do kapłaństwa, ostateczne decyzje podejmuje seminarium i przedkłada je do zatwierdzenia Biskupowi Opolskiemu. Przełożeni seminarium i wykładowcy Wydziału Teologicznego powinni również stale troszczyć się o to, aby seminarium nie zatraciło swojego charakteru domu formacyjnego, pielęgnującego właściwą sobie specyfikę określoną w Statucie i Regulaminie seminarium.
207. Skuteczność formacji w dużej mierze zależy od silnej i dojrzałej osobowości wychowawców z punktu widzenia ludzkiego i ewangelicznego oraz ich zdolności do współpracy. Dlatego wielkie znaczenie ma staranny wybór formatorów oraz nieustanne podnoszenie przez nich swoich kwalifikacji. Należy zadbać o to, aby ich życie odznaczało się pewną stabilnością, by mieszkali razem z całą wspólnotą seminarium. Nie powinni być (zwłaszcza rektor i ojcowie duchowni) przeciążeni innymi obowiązkami diecezjalnymi lub pozadiecezjalnymi. Bardzo ważne dla ich posługi jest pielęgnowanie żywej więzi z biskupem i ze sobą nawzajem. Wychowawcami alumnów są również wykładowcy Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Winni oni zachować jedność i zgodnie współdziałać z seminaryjną wspólnotą wychowawców.
208. W formacji kandydatów do kapłaństwa akcent szczególny należy postawić na jej integralny charakter. Powinna ona objąć najróżniejsze wymiary egzystencji powołanego (formacja ludzka, duchowa, intelektualna, pastoralna). W centrum całej formacji należy postawić formację duchową, bez której każda inna pozbawiona byłaby fundamentu (por. Pastores dabo vobis, 45).
209. Z Wyższym Seminarium Duchownym powinny ściśle i zgodnie współpracować inne środowiska formacji kandydata do kapłaństwa, zwłaszcza jego parafia pochodzenia, ale także różne inne wspólnoty, stowarzyszenia i ruchy kościelne, z którymi związany jest kandydat. Nieocenioną rolę w procesie formacyjnym odgrywa proboszcz parafii rodzimej. Zobowiązany jest on również do rzetelnego opiniowania zdatności kandydata na różnych etapach formacji.
Współpraca seminarium z innymi wspólnotami kościelnymi dotyczy w szczególnym stopniu formacji pastoralnej. Każdy kleryk zobowiązany jest do odbycia praktyki pastoralnej w czasie wakacji w ramach różnych inicjatyw duszpasterskich diecezji, a diakoni do kilkumiesięcznej praktyki pastoralnej i katechetycznej w wyznaczonych do tego celu parafiach.
210. Wychowanie seminaryjne powinno być nacechowane duchem gorliwości apostolskiej, duchem liturgii, ewangelicznego ubóstwa, czystości i posłuszeństwa, duchem misyjnym i ekumenicznym. Winno ono uwzględniać różnorodne zwyczaje zdrowej pobożności wiernych całej diecezji i potrzeby duszpasterstwa mniejszości narodowych. Powinno ponadto być otwarte na znaki naszych czasów, wystrzegając się jednocześnie nowinkarstwa i negatywnych wpływów współczesnego społeczeństwa.
211. Synod zaleca powołanie stowarzyszenia kościelnego, które rządząc się odpowiednim statutem, miałoby na celu duchową, modlitewną i materialną pomoc dla seminarium i duszpasterstwa powołaniowego.
III. STAŁA FORMACJA KAPŁANÓW
212. Synod usilnie nakazuje stałą formację kapłanów, która jest naturalną i niezbędną kontynuacją procesu kształtowania osobowości kapłańskiej, rozpoczętego i prowadzonego w seminarium. Towarzyszyć ona powinna całemu kapłańskiemu życiu w różnych jego okresach oraz obejmować wszystkie jego wymiary (ludzki, duchowy, intelektualny, pastoralny). Stała formacja jest wyraźnie nakazana przez Kościół (KPK, kan. 279) i powinna być uznana za fundamentalne prawo i obowiązek każdego kapłana.
Zasady i kryteria formacji stałej szeroko przedstawia Kościół w kilku dokumentach poświęconych życiu i posłudze kapłanów, zwłaszcza w soborowych dekretach Presbyterorum ordinis, Optatam totius, a także w dyrektorium Kongregacji ds. Duchowieństwa O posłudze i życiu kapłanów. Synod apeluje, aby z odnowioną gorliwością stosować się do zaleceń Kościoła dotyczących stałej formacji kapłanów.
Bardzo ważne jest przy tym przeciwstawienie się wszelkiemu dualizmowi między duchowością a sprawowanym urzędem, który jest podstawowym źródłem wielu kryzysów.
213. Pogłębiona formacja duchowa warunkowana jest przede wszystkim osobistym zaangażowaniem prezbitera w duszpasterstwo liturgiczne, zwłaszcza w modlitwę, życie sakramentalne oraz kierownictwo duchowe. Wszystko to warunkowane jest pielęgnowaniem wskazanych przez Kościół środków osobistego uświęcenia, jak: prywatna adoracja Pana Jezusa obecnego w Najświętszym Sakramencie, czytanie duchowne, medytacja, rachunek sumienia, różaniec, coroczny udział w rekolekcjach kapłańskich, miesięczne dni skupienia itp. Ważna jest również gorliwa posługa duszpasterska oraz przyjacielskie wsparcie, jakiego kapłan doświadcza ze strony swojego biskupa, wspólnoty prezbiterów, zwłaszcza wspólnoty księży dekanalnych, innych wspólnot kapłańskich i wiernych świeckich.
Do szczególnych i uprzywilejowanych środków formacji stałej zaliczyć należy, według dyrektorium O posłudze i życiu kapłanów: spotkania kapłańskie, rok duszpasterski, dni skupienia i rekolekcje.
214. Nieodzowna w życiu kapłana jest również stała formacja intelektualna i pastoralna, która realizuje się przez studium, lekturę, uczestnictwo w kursach, zjazdach, sympozjach i poprzez różne formy systematycznego dokształcania się. Stałe dokształcanie się księży, zwłaszcza podnoszenie swoich kwalifikacji nauczycielskich i pastoralnych, ułatwione jest w naszej diecezji dzięki działalności Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Synod usilnie zaleca kapłanom młodszym studia specjalistyczne (licencjackie) na naszym Wydziale, jak również na innych uczelniach.
Kapłani po piątym roku kapłaństwa mają obowiązek odbycia i ukończenia na Wydziale Teologicznym podyplomowych studiów proboszczowskich.
215. Pierwszym odpowiedzialnym za formację kapłanów w diecezji jest biskup, który „troszczy się o strzeżenie i rozwijanie prawdziwej formacji stałej, wychowuje sumienia kapłanów co do jej znaczenia i konieczności, a w końcu programuje ją i organizuje”. W tym celu mianuje swego pełnomocnika ds. formacji stałej w diecezji, tzw. moderatora formacji stałej kapłanów, i diecezjalną Radę ds. Stałej Formacji Kapłanów, której wyżej wymieniony byłby przewodniczącym.
Obowiązki Rady sprowadzają się do następujących:
a) w porozumieniu z Wyższym Seminarium Duchownym i Wydziałem Teologicznym organizuje spotkania formacyjne dla kapłanów, zwłaszcza konferencje rejonowe;
b) opracowuje program formacji i kalendarz spotkań;
c) rozpatruje różne sytuacje kryzysowe w życiu kapłańskim;
d) prowadzi odpowiednią dokumentację.
216. Do osób bezpośrednio odpowiedzialnych za formację duchową kapłanów należy również, mianowany przez Biskupa Opolskiego, diecezjalny ojciec duchowny, a także wybierani przez kapłanów dekanatu i zatwierdzani przez biskupa dekanalni ojcowie duchowni.
217. Do obowiązków diecezjalnego ojca duchownego należy:
a) służba wobec potrzebujących pomocy i wsparcia kapłanów, zwłaszcza poprzez posługę spowiednika i kierownika duchowego;
b) dyspozycyjność w stosunku do wszystkich kapłanów diecezji. Przyjmuje ich w swoim mieszkaniu lub oznaczonym konfesjonale, a także odwiedza kapłanów w ich miejscu zamieszkania. Szczególną troską otacza kapłanów przeżywających różne trudności w ich życiu i posłudze kapłańskiej;
c) organizowanie dni skupienia i rekolekcji dla kapłanów, szczególnie dla kapłanów w pierwszych latach kapłaństwa;
d) przygotowywanie tematyki konferencji ascetycznych dla modlitewnej części spotkań dekanalnych. Stosownie do potrzeb i możliwości sam je wygłasza. Tematykę proponowaną zatwierdza Biskup Diecezjalny;
e) organizowanie spotkań z dekanalnymi ojcami duchownymi w celu omówienia konferencji ascetycznych oraz spraw dotyczących formacji kapłańskiej;
f) utrzymuje kontakt, w sposób nie naruszający tajemnicy sumienia, w sprawach swych obowiązków z Biskupem Opolskim lub wskazanymi przez niego osobami.
Diecezjalny ojciec duchowny utrzymuje stały kontakt z Wyższym Seminarium Duchownym, szczególnie ze starszymi rocznikami, aby przygotować ich do przyszłej współpracy.
218. Dekanalny ojciec duchowny służy współbraciom w prostocie i życzliwości, a równocześnie jest zobowiązany do zachowania tajemnicy sumienia. Zachowując dyskrecję, współdziała z Biskupem Opolskim i diecezjalnym ojcem duchownym oraz miejscowym dziekanem. Czuwa nad pielęgnowaniem życia wewnętrznego kapłanów swego dekanatu. Dba o nadprzyrodzoną miłość między kapłanami. Troszczy się o kapłanów przeżywających trudności życiowe, zagrożonych, opuszczonych i chorych. Troszczy się o młodych kapłanów, starając się, aby dobrze pełnili posługę kapłańską. Stara się rozwiązywać konflikty pokoleniowe i inne wśród kapłanów. W porozumieniu z dziekanem organizuje modlitewną część formacyjną dekanalnych dni skupienia i konferencji dekanalnych. Na spotkaniach tych wygłasza osobiście lub zaprasza innego kapłana do wygłoszenia konferencji ascetycznych, a także zachęca do wspólnej modlitwy brewiarzowej oraz stwarza okazję do skorzystania z sakramentu pokuty. Zachowując reguły kierownictwa duchowego i poszanowanie wolności kapłanów, jest do ich dyspozycji w sprawach duchowych. Troszczy się o utrwalenie pamięci o zmarłych kapłanach w Mszach św. i modlitwach. Wspiera dzieło powołań kapłańskich i zakonnych w dekanacie.
219. Stałej formacji duchowieństwa winny służyć również organizowane każdego roku konferencje rejonowe księży, w których zobowiązani są uczestniczyć wszyscy księża pracujący w duszpasterstwie. Oprócz dorocznych konferencji wrześniowych, organizowanych z okazji rozpoczęcia roku szkolnego, księża zobowiązani są do udziału również w innych konferencjach lub modlitewnych spotkaniach oraz pielgrzymkach rejonowych i ogólnodiecezjalnych, zwłaszcza w dorocznej tzw. pielgrzymce „Emaus”. Synod zaleca organizowanie rejonowych konferencji formacyjnych dla księży w okresie Adwentu i Wielkiego Postu lub bezpośrednio przed tymi okresami. Te obowiązkowe konferencje organizuje Rada ds. Stałej Formacji Kapłanów we współpracy z Wydziałem Teologicznym oraz dziekanem rejonowym.
220. Neoprezbiterzy powinni uczestniczyć w comiesięcznym dniu skupienia organizowanym przez diecezjalnego ojca duchownego. Na jego program składają się: wspólnotowa wymiana zdań i doświadczeń, wspólnie odmówiona godzina liturgiczna w kaplicy, konferencja ascetyczna dotycząca formacji i życia kapłańskiego, adoracja z rozważaniem przed Panem Jezusem wystawionym w Najświętszym Sakramencie. Przy tej okazji należy również stworzyć możliwość przystąpienia do sakramentu pokuty. Spotkanie kończy się przy wspólnym stole. Na zakończenie pierwszego roku formacyjnego neoprezbiterzy odprawiają wspólne trzydniowe rekolekcje.
221. Do stałej formacji kapłanów, zwłaszcza młodszych roczników święceń, należą tzw. tygodniowe kursy formacji stałej, których organizacja należy do obowiązków diecezjalnego moderatora stałej formacji w porozumieniu z Radą ds. Stałej Formacji Kapłanów. W oparciu o dotychczasowe doświadczenia należy opracować szczegółowe założenia i program takich rocznikowych kursów formacyjnych, uwzględniając w nich wymóg formacji wspólnotowej i integralnej. Co roku na takich kursach spotykać się powinni kapłani do piątego roku kapłaństwa, później podobne spotkania powinny odbywać się co pięć lat. W programie spotkań nie może zabraknąć wspólnie celebrowanej liturgii, dnia skupienia i okazji do spotkania z biskupem.
222. Synod zobowiązuje wszystkich księży pracujących w duszpasterstwie do udziału w wyżej wymienionych spotkaniach formacyjnych, zwłaszcza w konferencjach dekanalnych i rejonowych, a także we wszystkich innych spotkaniach zarządzonych przez władzę diecezjalną. Uzasadniona nieobecność wymaga pisemnego usprawiedliwienia. Za regularne nieusprawiedliwione nieobecności Kuria Diecezjalna może wymierzyć stosowne sankcje.
223. Pomocnym środkiem w formacji duchowej kapłanów są stowarzyszenia kapłańskie. Kapłani diecezjalni powinni w szczególny sposób doceniać stowarzyszenia, które mają statuty zatwierdzone przez kompetentną władzę kościelną. Dzięki porządkowi życia i pomocy braterskiej bardziej pogłębiają świętość kapłanów w wykonywaniu posługi i sprzyjają pogłębianiu więzi między sobą i własnym biskupem. W naszej diecezji istnieje od 1946 r. erygowana i zatwierdzona wspólnota kapłańska „Unia Apostolska Kapłanów”, mająca na celu uświęcenie kapłanów, podtrzymanie i rozwijanie gorliwości kapłańskiej oraz troskę o współbraci kapłanów.
Synod dostrzega ponadto potrzebę rozwoju różnych form życia wspólnotowego kapłanów, związanych często z ich uczestnictwem w kościelnych grupach i ruchach modlitewnych i apostolskich.
224. Wspólnotowość kapłanów, tak bardzo zalecana przez dokumenty Kościoła, winna się również objawiać przez wzajemną troskę o współbraci osamotnionych, chorych lub przeżywających trudności w powołaniu i posłudze kapłańskiej.
IV. POSŁUGA I ŻYCIE OSÓB DUCHOWNYCH
225. Z sakramentalnego udziału w kapłaństwie Chrystusa wypływa szczególna powinność wypełniania przez prezbitera Jego potrójnej misji: nauczania, uświęcania i pasterzowania. Z misją Chrystusa każda osoba duchowna powinna się utożsamiać i realizować ją zgodnie z ewangelicznym radykalizmem życia. Powinno się to wyrażać poprzez gorliwe wypełnianie „rad ewangelicznych”: posłuszeństwa, czystości i ubóstwa.
226. Prezbiterzy wraz z Biskupem Opolskim tworzą jedno prezbiterium, współpracujące ze sobą w służbie Ludowi Bożemu. Powinni oni uznawać biskupa za swego ojca, zaś biskup – otaczać ich pasterską miłością jako swych synów i przyjaciół.
227. Celebracja sakramentów, zwłaszcza Eucharystii, powinno być najważniejszą czynnością dnia każdego kapłana. Do celebracji Mszy św. kapłan powinien we właściwy sposób przygotować się duchowo. Należy także zadbać o przygotowanie liturgiczne (dobór tekstów, modlitw, komentarzy, śpiewów). W czasie celebracji należy stanowczo unikać niedbalstwa i pośpiechu, powierzchowności i rutyny.
228. Kapłani mają obowiązek troszczyć się o własne uświęcenie, pogłębianie duchowości, teologii i umiłowania Kościoła. Nieodzownym warunkiem postępu na tej drodze jest:
a) codzienne celebrowanie Eucharystii i odmawianie liturgicznej modlitwy dnia oraz pielęgnowanie modlitwy osobistej;
b) regularne korzystanie z sakramentu pokuty połączone z kierownictwem duchowym;
c) lektura i rozważanie Pisma Świętego, studium dokumentów Kościoła i rozpraw teologicznych.
229. Wszyscy kapłani są zobowiązani odprawiać co roku przynajmniej trzydniowe rekolekcje, natomiast prezbiterzy najmłodszych roczników święceń rekolekcje takie powinni odprawiać wspólnie w czasie i w miejscu wyznaczonym przez biskupa.
230. Synod zachęca również wszystkich kapłanów do pogłębiania jedności i braterskiej wspólnoty poprzez :
a) udział w spotkaniach i celebracjach ze swoim biskupem z okazji wielkoczwartkowej Mszy Krzyża i innych uroczystości w katedrze, dekanacie lub w poszczególnych parafiach;
b) udział w spotkaniach kursowych z okazji rocznicy święceń, jubileuszy kapłańskich i świąt patronalnych (odpustów);
c) udział w pogrzebach kapłanów i obowiązek odprawienia za każdego zmarłego współbrata jednej Mszy św., stałą pamięć modlitewną oraz troskę o groby kapłanów.
231. Zachowanie cnoty czystości przez kapłanów, realizowanej głównie poprzez zachowanie celibatu, zobowiązuje do przestrzegania szczególnego dystansu w kontaktach z innymi osobami obojga płci, a zwłaszcza z podwładnymi i nieletnimi. Wytrwanie w czystości zależy od zdobycia zharmonizowanej i dojrzałej osobowości oraz od pielęgnowania życia wewnętrznego. Obok praktykowania umartwienia bardzo pomocna jest braterska więź kapłańska.
232. Skuteczność pracy kapłańskiej zależy także od stopnia przywiązania osoby duchownej do rzeczy materialnych. Środki materialne, zwłaszcza słuszne wynagrodzenie za pracę, powinny zaspakajać rzeczywiste potrzeby życiowe kapłana, a ponadto powinny być narzędziem służącym jego misji duszpasterskiej. Wierni powinni wiedzieć, że są zobowiązani do zabezpieczenia swoim duszpasterzom koniecznych do życia środków materialnych, natomiast kapłani ze swej strony powinni wystrzegać się oznak chciwości, próżności i luksusu; dotyczy to zwłaszcza mieszkania, środków transportu, wakacji itp.
233. Synod przypomina, zgodnie z wiekową tradycją Kościoła, iż ofiary składane przez wiernych z racji posług duszpasterskich są i mają pozostać dobrowolne. Zabrania się uzależniania bardziej lub mniej uroczystej formy udzielanych posług od wysokości złożonej ofiary.
Kapłani ponadto mają obowiązek dzielenia się własnymi środkami z potrzebującymi i świadczyć na cele ogólne Kościoła, a także swojej diecezji, zwłaszcza na Wyższe Seminarium Duchowne (seminaristicum) oraz Fundusz Zapomogowy Kapłanów.
234. Kapłan swoją postawą, a także ubiorem powinien być rozpoznawalny i dzięki temu dawać świadectwo obecności Kościoła w świecie.
W czasie celebrowania liturgii obowiązuje sutanna, podczas innych czynności duszpasterskich, zwłaszcza w kancelarii parafialnej i w szkole, ksiądz może być ubrany w inny strój duchowny, jaki zwyczajowo stosowany jest w diecezji (KPK, kan. 284).
235. Duchownemu nie wolno należeć do partii lub stronnictw politycznych. Bez zgody Biskupa Opolskiego duchowny nie może:
a) wnosić jakiejkolwiek sprawy do sądu świeckiego;
b) zaciągać większych (przekraczających własny półroczny dochód) kredytów;
c) trudnić się leczeniem;
d) przyjmować odznaczeń państwowych;
e) prowadzić przedsiębiorstwa prywatne lub prowadzić działalność gospodarczą na własny lub cudzy rachunek, nawet na rzecz parafii;
f) samowolnie zakładać spółek, stowarzyszeń lub fundacji.
236. Każdemu kapłanowi zatrudnionemu w duszpasterstwie parafialnym lub instytucji diecezjalnej przysługuje prawo do 30-dniowego urlopu wypoczynkowego w okresie wakacyjnym każdego roku. Termin urlopu wikariusza winien być uzgodniony z proboszczem, który powinien mieć z nim zapewniony przynajmniej kontakt telefoniczny. Również proboszcz wyjeżdżający na urlop powinien zostawić w Kurii Diecezjalnej i swojemu zastępcy numer telefonu kontaktowego. W parafii, gdzie nie ma wikariuszy, proboszcz sam organizuje zastępstwo na czas urlopu, a jego koszty pokrywa się z kasy parafialnej. Do urlopu nie wlicza się czasu poświęconego na duszpasterstwo wakacyjne podejmowane w porozumieniu z proboszczem, jednak nie dłuższe niż 14 dni.
W małych parafiach księża kondekanalni powinni zapewnić ich proboszczom zastępstwo przynajmniej w jedną lub drugą niedzielę oraz dyżur w sprawach nadzwyczajnych (wezwanie do chorego, pogrzeb itp.). W takich przypadkach można zmniejszyć ilość odprawianych w dekanacie niedzielnych Mszy św., a ponadto w razie potrzeby udziela się dodatkowego prawa trynacji, a nawet kwadrynacji. Tego rodzaju braterska pomoc umożliwi przynajmniej dwutygodniowy urlop proboszczowi nawet najmniejszej parafii. Funkcję koordynatora urlopów wakacyjnych w dekanacie pełni dziekan.
237. Kapłani zatrudnieni w duszpasterstwie parafialnym mają prawo do jednego dnia wolnego w tygodniu, pod warunkiem jednak, że nie zakłóci to rytmu koniecznych zajęć duszpasterskich w parafii, np. rekolekcji, dni przedświątecznych, kolędy itp. Wolny dzień winien być przeznaczony nie tylko na odpoczynek, ale także na pogłębienie życia wewnętrznego, na własne studium, m.in. poprzez uzupełnianie wiedzy teologicznej na Wydziale Teologicznym.
238. Najpóźniej po pięciu latach od święceń każdy kapłan powinien sporządzić ważny testament, który należy złożyć u kanclerza Kurii Diecezjalnej. Testament ma być napisany odręcznie, opatrzony datą i podpisany pełnym imieniem i nazwiskiem. Testament winien być zmieniony, gdy zachodzi potrzeba jego uaktualnienia (zob. Aneks 27).
Proboszczowie i wikariusze parafialni
239. Proboszcz jako pasterz parafii jest odpowiedzialny przed Bogiem za uświęcenie i zbawienie jej członków. Proboszcz ma obowiązek zapewnić parafianom pełny dostęp do słowa Bożego i sakramentów świętych, organizować wszystkie formy kultu Bożego i koordynować działalność charytatywną. Powinien objąć pasterską troską wiernych wszystkich stanów, grup społecznych, narodowych i zawodowych. Szczególnie zaś ma pamiętać o chorych, duchowo zaniedbanych, nieszczęśliwych, dotkniętych różnymi doświadczeniami, bezrobotnych, słabych w wierze i oziębłych religijnie. Jako ojciec i pasterz parafii powinien modlić się o uświęcenie i zbawienie swoich parafian. Prawa i obowiązki proboszcza określają szczegółowo: Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 519-539 i 1281-1289), uchwały II Polskiego Synodu Plenarnego (I, 42-50) oraz niniejsze statuty.
Proboszcz przed pierwszą nominacją proboszczowską powinien mieć ukończone na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego dwuletnie podyplomowe studia proboszczowskie, a przed objęciem urzędu złożyć przepisane prawem wyznanie wiary.
240. Prawne objęcie urzędu proboszczowskiego dokonuje się przez podpisanie protokołu zdawczo-odbiorczego przez proboszcza ustępującego i nowo mianowanego oraz urzędującego dziekana lub wyznaczonego przez biskupa delegata. Protokół zdawczo-odbiorczy sporządza się w trzech egzemplarzach przeznaczonych dla: archiwum parafialnego, dziekańskiego i kurialnego. W protokole należy zaznaczyć zarówno ubytki dóbr parafialnych (np. wskutek zniszczenia lub zużycia), jak i zakupy lub darowizny z czasu duszpasterzowania ustępującego proboszcza (zob. Aneks 18)
Zaleca się, aby powierzenia urzędu dokonał dziekan lub delegat biskupa w specjalnym obrzędzie liturgicznym wobec zgromadzonej wspólnoty parafialnej (zob. Agenda, s. 329-332).
241. Parafianie powinni okazywać swemu proboszczowi szacunek i uznawać jego duchowe kierownictwo, a także współpracować z nim dla rozwoju dobra wspólnego parafii. Proboszcz i jego parafianie powinni przyczyniać się do budowania jedności między sobą, z Biskupem Diecezjalnymi i Ojcem Świętym. Parafianie winni unikać wszystkiego, co może utrudnić proboszczowi pracę i przeszkadzać w wykonywaniu wszystkich obowiązków i poleceń Biskupa. Mają oni prawo przejawiać wobec proboszcza swoje inicjatywy i opinie. Mogą odwoływać się także do dziekana i Biskupa. Zawsze jednak motywem takich poczynań powinna być większa chwała Boża oraz dobro duchowe i materialne parafii. W działaniu obowiązuje wszystkich wzajemna miłość chrześcijańska.
242. Proboszcz ma obowiązek rezydowania w parafii, może jednak z ważnych powodów – poza urlopem – wyjechać na trzy, a po powiadomieniu dziekana, na sześć dni. W przypadku dłuższego wyjazdu winien powiadomić Kurię Diecezjalną, zawsze jednak powinien zapewnić należytą obsługę duszpasterską (KPK, kan. 533). W nagłych i nieprzewidzianych sytuacjach, gdy parafia nie ma wikariusza, jej potrzebom duszpasterskim obowiązany jest zaradzić dziekan.
243. Proboszcz powinien być do dyspozycji swoich parafian i znać ich problemy, dlatego jest zobowiązany:
a) mieć stałe godziny przyjęć w kancelarii podane do wiadomości wiernych;
b) utrzymywać kontakty z instytucjami kościelnymi, państwowymi i samorządowymi na terenie swojej parafii oraz w mieście bądź gminie;
c) dbać o katechizację w szkołach i przy parafii oraz czuwać nad jej prawidłową realizacją, a także współpracować z dyrekcjami szkół i przedszkoli na terenie jego parafii;
d) troszczyć się o moralną i intelektualną formację świeckich współpracowników, zwłaszcza katechetów.
244. Gdy wymaga tego dobro wiernych, potrzeba i pożytek Kościoła, proboszcz może być przeniesiony z postanowienia Biskupa Diecezjalnego z jednej parafii do innej lub na inny urząd czy stanowisko, bądź w stan spoczynku (z zachowaniem procedur przewidzianych w KPK, kan. 1748-1752). Możliwa jest także prośba o przeniesienie na inną parafię albo zrzeczenie się urzędu dla słusznej przyczyny, przyjęte jednak przez Biskupa Diecezjalnego.
Prośba o przeniesienie z pierwszej placówki proboszczowskiej może być złożona na ręce biskupa dopiero po pięciu latach. W prośbie należy przedstawić powody zmiany parafii, poparte wykazem dotychczasowych osiągnięć duszpasterskich i administracyjno-gospodarczych, potwierdzonych przez dziekana.
245. Każdy proboszcz na początku roku kalendarzowego, w którym kończy 70. rok życia, przekazuje Biskupowi Opolskiemu pisemną prośbę o przeniesienie na emeryturę. Biskup, jeśli przemawiają za tym poważne powody, może przyjąć rezygnację. W uzasadnionych przypadkach, głównie ze względów zdrowotnych lub pastoralnych, proboszcz może złożyć wcześniejszą rezygnację lub zostać odwołany przez Biskupa Diecezjalnego.
Natomiast na początku roku kalendarzowego, w którym proboszcz kończy 75. rok życia, zobowiązany jest przekazać Biskupowi Opolskiemu pisemną rezygnację z piastowanego urzędu proboszczowskiego. Zgodnie z KPK, kan. 538 § 3, biskup decyduje o przyjęciu rezygnacji.
Emerytowany proboszcz ma prawo zamieszkania w Diecezjalnym Domu Księży Emerytów w Opolu lub Nysie. Jeśli stan zdrowia na to pozwala, biskup może wyrazić zgodę na zamieszkanie w wybranej przez emeryta parafii w charakterze rezydenta, pod warunkiem uprzednio spisanej umowy z proboszczem wybranej parafii. Umowa ta wymaga aprobaty Kurii Diecezjalnej.
246. Gdy parafia zawakuje, albo proboszcz z powodu choroby trwającej dłużej niż jeden rok lub innej ważnej przyczyny nie może wypełniać duszpasterskiej posługi w parafii, Biskup Diecezjalny wyznacza administratora parafii. W przypadku zgonu proboszcza, do czasu zamianowania nowego administratora lub proboszcza, parafią opiekuje się dziekan dekanatu, a w większych parafiach wikariusz, a gdy ich jest kilku, najstarszy nominacją. Prawa i obowiązki administratora szczegółowo określa Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 539-541).
247. Współpracownikami proboszcza w posługiwaniu i planowaniu duszpasterskim są wikariusze parafialni. Zakres ich uprawnień i obowiązków określają przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 545-552), prawa diecezjalnego, specjalne zalecenia biskupa, a także polecenia proboszcza.
Synod stwierdza, iż wikariusz parafialny jest współodpowiedzialny za całość życia religijnego parafii i dlatego powinien odznaczać się w swej pracy gorliwością i odpowiedzialnością duszpasterską. Powinien wykazywać żywą inicjatywę w programowaniu pracy duszpasterskiej i apostolskiej, informować proboszcza o wszystkich zamierzonych akcjach pastoralnych, dzielić się z nim osiągnięciami i trudnościami, uczestniczyć w duszpasterskich spotkaniach, organizowanych przez proboszcza celem omówienia całokształtu spraw parafialnych. Wikariusz, poza katechizacją, powinien włączyć się czynnie w posługi pasterskie i kancelaryjne parafii. Każdorazowo dłuższą nieobecność zgłasza i uzgadnia z proboszczem.
248. Wikariusz powinien mieszkać na plebanii lub w innym domu parafialnym. Ma on prawo do mieszkania wyposażonego w odpowiednie meble i sprzęty, które są własnością parafii.
249. Współpracę między wikariuszem parafialnym (wikariuszami parafialnymi) a proboszczem, a także między innymi kapłanami, winien cechować wzajemny szacunek, zrozumienie i życzliwość, a dobro duchowe wiernych ma być we wszystkim wartością nadrzędną.
Spory powstałe między proboszczem a wikariuszami winien rozstrzygać dziekan, a gdy jego interwencja okaże się nieskuteczna, dziekan zwraca się w tej sprawie do Biskupa Opolskiego lub do wyznaczonego przez niego biskupa pomocniczego.
Dziekani i wicedziekani
250. Dekanatem kieruje dziekan, którego wspiera w pracy wicedziekan. Ich prawa i obowiązki bliżej precyzują przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 553-555) oraz Instrukcja o wypełnianiu obowiązków dziekana i wicedziekana (Aneks 14).
Przed nominacją nowego dziekana i wicedziekana wszyscy kapłani całego dekanatu wybierają przynajmniej dwóch kandydatów na te urzędy; spośród nich Biskup Opolski może mianować dziekana i wicedziekana. Urzędujący dziekan przesyła niezwłocznie do Kurii Diecezjalnej protokół z wyboru kandydatów (zob. Aneks 14).
Kadencja dziekana i wicedziekana trwa pięć lat. Te same osoby mogą być wybrane jeszcze na drugą kadencję.
Ze strony kapłanów i wiernych dziekan powinien cieszyć się uznaniem i autorytetem.
251. Dziekan popiera i koordynuje w ramach dekanatu wspólną działalność duszpasterską, a będąc pierwszym duszpasterzem dekanatu, stara się, aby jego parafia była wzorem dla innych parafii dekanatu, zwłaszcza w podejmowaniu różnych inicjatyw duszpasterskich i apostolskich, jak również w przestrzeganiu przepisów prawnych i liturgicznych.
Dziekan czuwa nad tym, aby duchowni i inni pracownicy kościelni w dekanacie prowadzili życie odpowiadające ich stanowi i troskliwie wypełniali swoje obowiązki.
Dziekani rejonowi
252. Rejonem duszpasterskim kieruje mianowany przez Biskupa Opolskiego dziekan rejonowy, którego wspiera w pracy sekretarz. Ich prawa i obowiązki określa Instrukcja o wypełnianiu obowiązków dziekana i sekretarza rejonowego (Aneks 15).
Rektorzy kościołów i kaplic oraz kapelani różnych wspólnot
253. Status prawny rektorów kościołów i kaplic oraz kapelanów wspólnot określają przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 556-572). Nominacje otrzymują od Biskupa Opolskiego. Rektorzy i kapelani powinni w pełni szanować uprawnienia miejscowych proboszczów i utrzymywać z nimi dobre kontakty w wykonywaniu swojego pasterskiego zadania. Swoją działalność duszpasterską powinni uzgadniać z proboszczem parafii (por. KPK, kan. 751).
254. Obowiązkiem rektorów i kapelanów jest podawanie do wiadomości wiernym parafialnych ogłoszeń duszpasterskich w niedziele i święta, a także powiadamianie proboszczów o urządzanych w swoich kościołach i kaplicach nabożeństwach i obchodach religijnych. Proboszczowie powinni zrozumieć pastoralne potrzeby grup wiernych związanych z kościołami i kaplicami znajdującymi się w obrębie parafii i uszanować kompetencje rektorów i kapelanów.
Rektorzy kościołów zakonnych w sprawach duszpastersko-liturgicznych podlegają Biskupowi Opolskiemu i zobowiązani są do przestrzegania jego zarządzeń dotyczących duszpasterstwa wiernych.
Kapłani emeryci, renciści i rezydenci
255. Kapłan, który ze względu na wiek, chorobę lub z innego powodu zrzekł się na ręce Biskupa Opolskiego powierzonego urzędu, staje się, po przyjęciu tej rezygnacji, kapłanem emerytem lub rencistą.
Opisany w statucie nr 247 sposób postępowania i zawarte w nim postanowienia, łącznie z prawem zamieszkania w diecezjalnym Domu Księży Emerytów, dotyczy również kapłanów, którzy nie pełnili urzędu proboszczowskiego.
Koszty utrzymania kapłanów przebywających w Domu Księży Emerytów ustala Regulamin tego domu. Sprawę zatrudnienia i utrzymania kapłanów emerytów zamieszkałych w parafiach reguluje specjalna umowa z proboszczem miejsca, zatwierdzona przez Biskupa Opolskiego, a gdy chodzi o kapłanów pochodzących z innych diecezji, to także zgoda własnego biskupa.
256. Kapłanom chorym, jak również emerytom i rencistom śpieszy z pomocą Fundusz Zapomogowy Kapłanów Diecezji Opolskiej. Kapłanom przeniesionym w stan spoczynku, mieszkającym poza diecezjalnym Domem Księży Emerytów, przydziela się miesięczną zapomogę z funduszu zapomogowego, zgodnie z rozporządzeniem Biskupa Opolskiego.
Emerytów, a zwłaszcza chorych kapłanów, współbracia powinni otoczyć pomocą duchową i materialną.
257. Kapłani diecezji opolskiej pracujący w urzędach, instytucjach diecezjalnych albo w uczelniach katolickich należą do grupy rezydentów i mają prawo do zamieszkania w domach kościelnych lub przy parafii. Uczestniczą w kosztach utrzymania zgodnie z zarządzeniem Biskupa Opolskiego, a w przypadku parafii – zgodnie z umową z proboszczem zatwierdzoną przez Kurię Diecezjalną.
258. Kapłani z innych diecezji lub osoby zakonne są zobowiązane poinformować Biskupa Opolskiego o zamieszkaniu na terenie diecezji, bez względu na to, czy mieszkają we własnym domu, czy też przy parafii. Podjęcie pracy duszpasterskiej wymaga osobnej zgody. Kapłani ci powinni być również w stałym kontakcie z miejscowym proboszczem. Warunki ich zamieszkania w parafii reguluje umowa zawarta z proboszczem i zatwierdzona przez Kurię Diecezjalną.
V. Współpraca z zakonami
259. Obecność zakonów, zgromadzeń zakonnych i instytutów życia konsekrowanego na terenie diecezji opolskiej należy traktować jak prawdziwe dobro i bogactwo lokalnego Kościoła oraz wielką szansę na ubogacenie i pogłębienie życia religijnego duchownych oraz wiernych całej diecezji.
260. Biskupowi Opolskiemu, zgodnie z przepisami prawa, podlegają osoby zakonne, które mają swe domy lub przebywają na terenie diecezji opolskiej, w sprawach dotyczących duszpasterstwa i publicznego wykonywania kultu Bożego oraz innych dzieł apostolskich (KPK, kan. 678).
Z racji swej pracy duszpasterskiej przedstawiciele osób zakonnych powinni uczestniczyć w różnych gremiach diecezjalnych, zwłaszcza w Radzie Kapłańskiej, Duszpasterskiej i różnych komisjach diecezjalnych.
261. Synod zachęca duchowieństwo diecezjalne, by korzystało z doświadczeń instytutów zakonnych, zwłaszcza z ich pomocy duszpasterskiej w parafiach, natomiast osoby zakonne powinny czerpać z doświadczeń duszpasterskich duchowieństwa diecezjalnego.
Kapłani zakonni przeznaczeni do pracy duszpasterskiej na terenie diecezji opolskiej, na prośbę Wyższego Przełożonego, otrzymują od Biskupa Opolskiego jurysdykcję do spowiadania i głoszenia słowa Bożego na okres kanonicznego pobytu w domu zakonnym.
262. Każdy dom zakonny może prosić biskupa o erygowanie własnej kaplicy urządzonej zgodnie z przepisami prawa liturgicznego, w której przechowuje się Najświętszy Sakrament. W domach braci niekapłanów lub sióstr przełożeni (przełożone), w porozumieniu z proboszczem miejsca, powinni starać się, aby przynajmniej dwa razy w miesiącu była tam odprawiana Msza św. i dokonana renowacja Najświętszej Eucharystii.
263. Za zgodą Biskupa Opolskiego instytuty życia konsekrowanego mogą nabywać nieruchomości w diecezji i zakładać domy zakonne, z zachowaniem estetyki i architektonicznego umiaru oraz przestrzegając zasad ubóstwa i prostoty.
264. W parafii, na terenie której znajduje się dom lub kościół zakonny, powstaje szczególna okazja do dawania świadectwa wzajemnego szacunku, zrozumienia, życzliwości, braterstwa, współpracy i zaangażowania w służbę Kościołowi lokalnemu. We współpracy tej należy szanować urząd proboszcza odpowiedzialnego za całość duszpasterstwa w parafii, a proboszcz powinien troszczyć się o słuszną autonomię zakonu lub zgromadzenia.
265. Szczególne wsparcie w życiu parafialnym należy okazać siostrom zakonnym. Proboszcz lub administrator parafii powinien zawrzeć z siostrami zakonnymi zatrudnionymi w duszpasterstwie pisemną umowę o pracę, określić rodzaj i czas pracy oraz warunki sprawiedliwego wynagrodzenia. Jeden egzemplarz zawartej umowy należy przekazać do Kurii Diecezjalnej.
Niedopuszczalne jest zatrzymywanie siostrom należnych poborów lub zatrudnienie bez opłacania składek ubezpieczeniowych. Należy ponadto zapewnić siostrom prawo do urlopu i rocznych rekolekcji, bez obowiązku starania się o zastępstwo przez zgromadzenie. Rozwiązanie umowy o pracę należy przeprowadzić zgodnie z obowiązującymi przepisami państwowymi i kościelnymi.
266. Inne ogólne i szczegółowe wytyczne, jakimi kierować się powinni pasterze diecezji i parafii w podejmowaniu twórczej i harmonijnej współpracy z zakonami, zawarte zostały w obowiązujących dokumentach ogólnokościelnych oraz w prawodawstwie diecezjalnym (Aneks 12).