Rozdział VI

Posłannictwo świeckich w parafii i w rodzinie

Wprowadzenie

267. Katolik świecki, jako członek Kościoła, obdarowany jest różnorodnymi charyzmatami. Już papież Pius XII wypowiedział znamienne słowa, przytaczane we wszystkich prawie dokumentach Kościoła dotyczących osób świeckich: „Wierni, a ściślej świeccy, zajmują miejsce w pierwszych szeregach Kościoła. Dla nich Kościół stanowi życiową zasadę ludzkiej społeczności. Dlatego to oni i przede wszystkim oni winni uświadamiać sobie coraz wyraźniej nie tylko to, że należą do Kościoła, ale że sami są Kościołem, to znaczy wspólnotą wiernych żyjących na ziemi pod jednym przewodnictwem papieża oraz biskupów pozostających z nim w łączności. Oni są Kościołem” (Przemówienie do nowych kardynałów, 20.02.1946).

268. W ramach działalności pastoralnej poszczególnych parafii należy ciągle na nowo przywoływać główne cele obecności katolików świeckich w Kościele i w świecie współczesnym, wskazując na najważniejsze w tym względzie dokumenty kościelne: Konstytucję dogmatyczną o Kościele i Konstytucję duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym oraz Dekret o apostolstwie świeckich Soboru Watykańskiego II, a także adhortację apostolską Christifideles laici papieża Jana Pawła II oraz Katechizm Kościoła Katolickiego. Dokumenty te we właściwym wymiarze przedstawiają godność i powołanie świeckich katolików.
269. Eklezjalna tożsamość wspólnoty Ludu Bożego ma swe źródło w sakramencie chrztu świętego, a rozwija się przez sakrament bierzmowania i Eucharystii. Skoro więc Kościół jest niejako sakramentem zbawienia całej ludzkości, to jego misja jest też misją jego członków. Potrzeba zatem u wszystkich wiernych nieustannego pogłębiania świadomości „bycia Kościołem”. Większe i bardziej owocne zaangażowanie to nie zwykła zamiana ról duchownych i świeckich. Tym większe i dojrzalsze będą owoce wiary świeckich wiernych, im bardziej wyrastać będą z dojrzałego rozumienia własnej tożsamości i miejsca w Kościele.

270. Zgodnie z nauką Kościoła, podstawową wspólnotę wiernych stanowi parafia, której odnowa była szczególnym celem prac synodalnych. Dlatego też Synod wzywa wszystkie parafie diecezji, aby stały się miejscem nieustannej, wspólnej refleksji nad powołaniem i posłannictwem ludzi świeckich w naszym Kościele partykularnym. Pragnie, aby wspólnoty parafialne z głęboką troską zastanawiały się nad tym, co powinny robić dla stałego odnawiania świadomości eklezjalnej i ściśle połączonej z nią odpowiedzialności za Kościół powszechny i wspólnoty lokalne.

 

I. POWOŁANIE I FORMACJA ŚWIECKICH

Powołanie do świętości

271. Każdy chrześcijanin wezwany jest do świętości, która wyraża się w realizowaniu swoich obowiązków wobec Boga, swojej rodziny, wobec siebie samego i społeczeństwa. Świętość to przede wszystkim naśladowanie Jezusa Chrystusa, mimo ludzkich słabości, niedoskonałości, powtarzających się grzechów. Powołanie do świętości wynika z chrztu i odnawia się w innych sakramentach. Realizuje się ono w warunkach życia rodzinnego, zawodowego i społecznego.
272. Nieustanne zacieśnianie więzi życia z Bogiem wymaga formacji realizowanej na różnych poziomach parafialnej katechezy, której nie można zaniedbywać w odniesieniu do żadnej grupy wiekowej. Synod nakazuje, aby w parafiach szczególną uwagę poświęcano także katechezie dorosłych (por. statut 186).

Świadomość eklezjalna

273. Powołanie do świętości łączy się nierozerwalnie z właściwą świadomością eklezjalną, czyli z właściwym rozumieniem Kościoła i przynależności do niego. „Powołanie do świętości nie jest zwykłym nakazem moralnym, lecz niezbywalnym wymogiem tajemnicy Kościoła” (Christifideles laici, 16).
Należy zatem usilnie dążyć do tego, aby Kościół nie był kojarzony tylko z instytucją, z osobami duchownymi, z hierarchią czy ewentualnie z samą budowlą. Koniecznością, a zarazem zadaniem jest pogłębianie biblijnych obrazów Kościoła.

274. Wspólnota z Bogiem, a przez nią przynależność do Kościoła, powinna przekładać się na życie w rodzinie, zakładzie pracy, społeczeństwie, kulturze i w stosunku do przyrody. O obowiązkach i prawach wiernych przypomina Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 208-231), przypominając również o potrzebie podjęcia współodpowiedzialności za Kościół w wymiarze potrzeb duchowych i materialnych. Potrzeby te dotyczą zarówno Kościoła powszechnego, jak i Kościoła lokalnego, a także poszczególnych członków wspólnoty parafialnej.

 

II. ŚWIECCY W ŻYCIU KOŚCIOŁA

275. Od poziomu świadomości eklezjalnej, która powinna być stale pogłębiana i formowana, zależy jakość odpowiedzialności za Kościół. Dla wszystkich wiernych w Kościele (duchownych i świeckich) zwyczajną drogą poznania Boga i życia wiarą jest osobista więź z Chrystusem Panem i doświadczanie Jego obecności we wspólnocie uczniów. Szczególnym zaś ich zadaniem jest tak rozświetlać wszystkie sprawy doczesne i tak nimi kierować, aby się ustawicznie dokonywały i rozwijały po myśli Chrystusa oraz służyły chwale Stworzyciela i Odkupiciela (por. KKK 31).

276. Cały Lud Boży – duchowieństwo i ludzie świeccy – poprzez chrzest zostali wcieleni do Kościoła i pełnią potrójną misję Chrystusa: kapłańską, prorocką i królewską. Misję tę realizują w świecie poprzez różne przejawy ich życia. Świadectwem życia i słowem mają głosić Królestwo Boże, mężnie wyznawać swoją wiarę, bronić jej i według niej żyć, by w ten sposób uczestniczyć w dziele ewangelizacji.

277. Wszelkie dzieła apostolskie Kościoła są wręcz nie do pomyślenia bez czynnego zaangażowania świeckich. Miejscem takiej aktywności, jak i poprzedzającej ją formacji, powinna być przede wszystkim wspólnota parafialna. Świeccy winni zaangażować się w życie religijno-liturgiczne oraz we wszystkich innych działaniach duszpasterskich, np. przez uczestnictwo w radach duszpasterskich, w radach ekonomicznych oraz poprzez włączenie się w prace Caritas czy wolontariat, do którego należy zachęcać i mobilizować zwłaszcza młodych.

278. Szczególnym miejscem zaangażowania się świeckich mogą być ruchy religijne i stowarzyszenia, które należy popierać i otaczać duszpasterską opieką, zarówno na poziomie parafialnym, jak i diecezjalnym. Bez nich współczesny krajobraz żywego Kościoła będzie niepełny czy wręcz zafałszowany. „W pełni uczestnicząc w misji Kościoła w świecie, wierni winni świadczyć, że wiara chrześcijańska stanowi jedyną wyczerpującą odpowiedź na pytania, jakie życie stawia każdemu człowiekowi i każdej społeczności” (Ecclesia in Europa, 41).
Jedną z możliwych i zalecanych form aktywnego włączania się ludzi świeckich w apostolską działalność Kościoła może być przynależność do Akcji Katolickiej.
Zachęca się świeckich do włączenia się również w działalność diecezjalnych instytucji, zwłaszcza: Muzeum Diecezjalnego, Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Diecezjalnego Radia „Plus”, a także ośrodków rehabilitacji i Stacji Opieki Caritas oraz zakładu lecznictwa wodnego Sebastianeum Silesiacum w Kamieniu Śląskim.

279. Obowiązkiem wynikającym z przynależności do Kościoła i odpowiedzialności za Kościół jest również troska o jego potrzeby materialne, zwłaszcza swojej parafii. Wiara przeżywana w duchu miłości Boga i człowieka takiej dojrzałości wymaga i ku takiej winna wychowywać.

 

III. ŚWIADECTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE W ŻYCIU RODZINNYM

280. Szczególnym miejscem realizacji potrójnej misji Chrystusa przez ludzi świeckich jest małżeństwo i rodzina. Dlatego wobec narastających zagrożeń małżeństwa i rodziny, coraz trudniejszych nowych wyzwań stojących przed rodzinami, świeccy winni włączyć się w różne formy duszpasterstwa rodzin.

Przygotowanie do małżeństwa i życia rodzinnego

281. Synod stwierdza, iż przygotowanie do zawarcia małżeństwa i do życia, które po nim następuje, należy do podstawowych i koniecznych zadań duszpasterskich przede wszystkim ze względu na dobro małżonków oraz dobro wspólnoty kościelnej i społecznej. Dlatego w przygotowaniu tym należy realizować trzy etapy: przygotowanie dalsze, przygotowanie bliższe oraz przygotowanie bezpośrednie. Szczegółowe zalecenia w tej sprawie zawiera Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim.

282. Najlepszym środowiskiem przygotowania do małżeństwa jest rodzina. W szerokim znaczeniu najwcześniejsze przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie polega na umożliwieniu dziecku prawidłowego dojrzewania. Rozpoczyna się ono w chwili, gdy rodzice podjęli nowe dla siebie zadania rodzicielskie. Ta decyzja powinna być aktem świadomej woli matki i ojca, którzy od chwili poczęcia oczekują dziecka i stwarzają mu optymalne warunki. Rodzice są pierwszymi nauczycielami wiary i życia, dlatego poprzez słowo i własny przykład wdrażają swoje dzieci do postawy szacunku i miłości do Boga i drugiego człowieka.
Przygotowanie dalsze obejmuje okres wczesnego dzieciństwa, a następnie kontynuowane jest na wszystkich etapach szkolnych i katechetycznych i zmierza przede wszystkim do ukazania prawidłowego wzorca rodziny, do wypracowania cnót czystości i ofiarnej miłości, które ułatwiają dobre i szczęśliwe życie rodzinne.
Rodzice wspierają dzieci w wysiłku odczytywania ich własnego powołania, ukazując im, osobistym przykładem, afirmację życia jako powo¬łania do miłości. W rodzinnym wychowaniu do miłości powinno zawierać się także wychowanie seksualne. Rodzice nie powinni omijać tego pro¬blemu. Rodzina jest najważniejszym środowiskiem dla kształtowania się charakteru, dojrzałej osobowości oraz nabywania cnót społecznych w oparciu o zasady etyki katolickiej.

283. Przygotowanie bliższe do małżeństwa obejmuje młodzież ponadgimnazjalną (od 16. roku życia). Ma to być dla niej rodzaj katechumenatu przed zawarciem małżeństwa. Jego zadaniem jest:
a) pogłębienie chrześcijańskiej nauki o małżeństwie i rodzinie, z krytyczną oceną fałszywych teorii i poglądów;
b) wprowadzenie w życie Kościoła, a zwłaszcza w ducha modlitwy osobistej i liturgicznej;
c) przysposobienie młodych ludzi do społecznego życia we wspólnocie rodzinnej, a szczególnie do współodpowiedzialności i współpracy z innymi oraz do współdziałania z łaską Bożą w nieustannym rozwoju osobowym.
W czasie tego przygotowania ważną rolę odgrywa parafialna katecheza przedmałżeńska, która powinna objąć całą młodzież, a zwłaszcza młodzież pozaszkolną (która ukończyła lub zrezygnowała z edukacji szkolnej). Katecheza ta powinna uwzględniać kształtowanie u młodzieży postaw religijnych i moralnych, które pozwolą przyszłym małżonkom współpracować z łaską tego sakramentu. Na tym etapie należy ukazać małżeństwo jako relację osobową między mężczyzną i kobietą, którą należy rozwijać przez całe życie, a także omówić zagadnienia płciowości i odpowiedzialnego rodzicielstwa. Ważna jest pogłębiona refleksja nad słowem Bożym, interpretowanym przez Magisterium Kościoła.

284. Proboszcz każdej parafii powinien zadbać o to, aby – niezależnie od katechizacji w szkole – prowadzona była dla młodzieży roczna katechizacja przedmałżeńska (w wymiarze co najmniej 25 spotkań), obejmująca m.in. zagadnienia z teologii małżeństwa i rodziny, problematykę zagrożeń i obrony rodziny (por. Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin, 25).
Jeśli z poważnych racji nie było możliwe przeprowadzenie powyższego przygotowania młodzieży ani w parafii, ani podczas studiów, wtedy należy podjąć skróconą katechezę przedmałżeńską w formie przynajmniej 10 spotkań czy to w parafii, czy w ośrodkach dekanalnych lub rejonowych.
W przypadku młodzieży akademickiej, jak i młodzieży szkół średnich, która uczestniczy w programie przygotowującym do małżeństwa i rodziny w miejscu swojej nauki, świadectwo jego ukończenia można uznać za wystarczające wówczas, gdy realizowany program odpowiada kryteriom ogólnokrajowym i diecezjalnym.

285. Informacje o odbywającym się przygotowaniu bliższym i obowiązku zgłaszania się narzeczonych w kancelarii parafialnej na trzy miesiące przed zawarciem małżeństwa duszpasterze winni podawać do wiadomości kilka razy w roku, a ponadto zamieścić je na stałe w przykościelnej gablotce informacyjnej.

286. W wyjątkowych i uzasadnionych wypadkach, gdy nie ma możliwości odbycia katechezy przedmałżeńskiej lub uzupełnienia jej po ślubie, duszpasterze są zobowiązani w sumieniu do przygotowania kandydatów do małżeństwa w formie osobistych z nimi rozmów i pouczeń przy pomocy literatury oraz innych środków duszpasterskich. W każdym z wymienionych wyżej rodzajów bliższego przygotowania do małżeństwa należy wystawić zaświadczenie o formie i czasie jego ukończenia, które dołącza się do protokołu przedślubnego.

287. Przygotowanie bezpośrednie do małżeństwa, czyli katechizacja przedślubna, realizuje się przynajmniej przez trzy miesiące poprzedzające zawarcie małżeństwa. Odbywa się ono pod kierunkiem własnego proboszcza w parafii jednego z narzeczonych lub w dekanalnym punkcie katechezy przedślubnej. Obowiązują trzy spotkania z duszpasterzem i spotkania z doradcą rodzinnym: jedno ogólne i trzy indywidualne w poradni rodzinnej.
Spotkania z duszpasterzem mają dotyczyć uświadomienia i pogłębienia tematyki sakramentalności małżeństwa, szczegółowej etyki małżeńskiej i liturgii sakramentu małżeństwa.
Należy zachęcać do uczestnictwa w innych poszerzonych formach przygotowania do małżeństwa, np. w: „Wieczorach dla zakochanych”, „Weekendach dla narzeczonych” albo w „Przygotowaniu do małżeństwa w małych grupach” (cykl 12 spotkań). Wskazane jest, by wszystkie proponowane formy kończyły się specjalnym dniem skupienia dla narzeczonych.

288. Należy usilnie zachęcać młodzież, aby sakrament małżeństwa był poprzedzony zaręczynami, które winny odbyć się w gronie rodzinnym co najmniej 6 miesięcy przed ślubem (obrzęd zaręczyn – zob. Obrzędy błogosławieństw dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, t. I, Katowice 1994, s. 92-98).

289. Obowiązująca praktyka nakazuje narzeczonym przystąpić do sakramentu pokuty przed zawarciem małżeństwa. Zgodnie z diecezjalną tradycją, narzeczeni czynią to dwukrotnie: pierwszy raz po spisaniu protokołu przedślubnego, drugi raz przed zawarciem sakramentu małżeństwa.

290. Narzeczeni, którzy nie byli bierzmowani, powinni po odpowiednim przygotowaniu przystąpić do sakramentu bierzmowania przed zawarciem małżeństwa, a jeśli to jest niemożliwe – po jego zawarciu.

291. Stwierdzenie kanonicznej zdolności do zawarcia małżeństwa należy przeprowadzić zgodnie z Instrukcją Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim.
W diecezji istnieje obowiązek ogłaszania lub wywieszania w gablotce parafialnej dwóch zapowiedzi przedślubnych.

292. W przypadku małżeństw młodocianych, mieszanych lub z niewierzącymi względnie niepraktykującymi, jak i odstępcami od Kościoła katolickiego, należy stosować się do zaleceń wyżej wymienionej instrukcji.
293. Jednym z najbardziej trudnych w zakresie ekumenicznym działań duszpasterskich jest troska o małżeństwa konfesyjnie zróżnicowane. Narzeczony lub narzeczona niekatolicy, zawierający małżeństwo w Kościele rzymskokatolickim, przeżywają zwykle wiele rozterek duchowych, stąd należy odnosić się do nich z wielkim zrozumieniem, delikatnością i szacunkiem dla ich sumienia. Trzeba im udzielić informacji o możliwości pozostania we własnym wyznaniu, a obie strony zachęcić, by wykazały tym większą gorliwość w umacnianiu swej wiary i utrzymywały żywą więź ze swoim Kościołem. Przy obrzędach ślubnych, a zwłaszcza w homilii, winno się unikać sformułowań, które mogą dla strony niekatolickiej brzmieć obco lub stwarzać problemy sumienia. Duszpasterze winni otaczać małżeństwa konfesyjnie zróżnicowane szczególną troską, inspirować je do wielkiej kultury ekumenicznego współżycia i wychowywania dzieci w duchu Ewangelii.

Duszpasterstwo rodzin

294. Synod przypomina, iż duszpasterze i wierni świeccy, a więc cała wspólnota parafialna, powinna uważać duszpasterstwo rodzin za dziedzinę pierwszą i z wielu względów najważniejszą (por. List do Rodzin „Gratissimam sane”, 2). Duszpasterze winni przede wszystkim pomóc młodym małżonkom w ich zaadaptowaniu się w często nowym środowisku parafii, aby czuli się akceptowani i otoczeni troską.

295. Należy zwracać szczególną uwagę na rozwijanie życia w łasce sakramentu małżeństwa, umożliwiając także korzystanie z sakramentów pokuty i Eucharystii, kierownictwa duchowego i rozmów duszpasterskich.
Warto zachęcać małżonków do wzajemnej pomocy w rodzinnych grupach formacyjnych, organizowanych przez istniejące katolickie ruchy i stowarzyszenia rodzinne, zwłaszcza te, których formacja opiera się o duchowość małżeńską. Dar łaski nie wyczerpuje się w samym sprawowaniu sakramentu małżeństwa, ale towarzyszy małżonkom przez całe ich życie. Z tego sakramentu pochodzi moralny obo¬wiązek przemiany całego życia w nieustanną „ofiarę duchową”.
Pomocą w głębszym przeżywaniu sakramentalności małżeństwa mogą być:
a) rekolekcje zamknięte typu oazowego, „Spotkania małżeńskie”, dni skupienia, warsztaty, pielgrzymki, jubileusze sakramentu małżeństwa;
b) rekolekcje parafialne w okresie Adwentu i Wielkiego Postu o tematyce rodzinnej bez podziału na nauki stanowe;
c) systematyczne spotkania dla młodych małżeństw;
d) katecheza rodziców w związku z przyjmowaniem przez ich dzieci sakramentów: pokuty i Eucharystii;
e) udział małżonków w ruchach i stowarzyszeniach rodzinnych;
f) rodzinna szkoła biblijna (domowe kręgi biblijne, apostolat biblijny w najbliższej rodzinie, nabożeństwa słowa Bożego);
g) domowe czytelnictwo prasy katolickiej (biblioteczka rodzinna, parafialna dystrybucja gazet i popularnych książek).

296. Małżonkowie winni podtrzymywać kontakt z doradcami życia rodzinnego i poradnią rodzinną, a duszpasterze winni do tego zachęcać.
Na każdym etapie życia małżonków należy zwracać uwagę na problem wierności zobowiązaniom wynikającym z przysięgi małżeńskiej, a zwłaszcza uczciwości w dziedzinie pożycia małżeńskiego oraz szacunku dla daru życia, wyrabiając postawę oczekiwania i wielkoduszności.

297. Pierwsza rocznica zawarcia małżeństwa daje np. okazję duszpasterzom do zorganizowania dnia skupienia dla małżonków danego rocznika. Forma ta może być skutecznym krokiem przejściowym z etapu przygotowania do etapu formacji stałej, czyli właściwego duszpasterstwa ro¬dzin.
Należy także dawać okazję innym małżonkom do religijnego przeżywania swoich rocznic i jubileuszy. Duże znaczenie wychowawcze mają jubileusze srebrnych i złotych godów, które winny być obchodzone we wspólnocie parafialnej. Należy zachęcać małżonków do przeżywania takich uroczystości w duchu postawy apostolstwa i świadectwa.
 W drugą niedzielę września odbywa się coroczna pielgrzymka złotych i srebrnych jubilatów małżeńskich z całej diecezji do kościoła seminaryjno-akademickiego pw. św. Jadwigi Śląskiej w Opolu. Duszpasterze powinni zachęcić swoich parafian do udziału w takiej pielgrzymce.

298. Szczególną uwagę należy przywiązywać do ważnych momentów życia rodziny, w których Kościół zapewnia dostęp do sakramentów.
Z okazji narodzin i chrztu dziecka należy zorganizować spotkania z rodzicami. Oprócz spotkania przygotowującego bezpośrednio do chrztu wskazane są spotkania w okresie prenatalnym i po narodzinach dziecka. Treścią tych spotkań, odbywanych przy pomocy doradców lub innych doświadczonych małżonków, ma być pomoc w realizacji powołania do miłości życiodajnej oraz pogłębienie podstawowych zasad wychowawczych.

299. Młodym rodzinom parafia winna zapewnić szczególną pomoc już w pierwszych miesiącach i latach wychowania dziecka, biorąc pod uwagę względy społeczne, współżycie rodzinne, relacje międzypokoleniowe i warunki materialne. Do takiej pomocy należy zachęcać inne rodziny poprzez rozmaite formy apostolatu i dzieł charytatywnych.

300. W okresie rozpoczęcia nauki w szkole ma miejsce przygotowanie do sakramentu pokuty i do I Komunii św. Czas ten stwarza duszpasterską okazję do katechezy mistagogicznej rodziców związanej z pogłębianiem ich życia eucharystycznego. W tym celu należy organizować katechezę rodziców, aby także rodzinę przygotować do I Komunii św.

301. W okresie dojrzewania dzieci rodzice właściwie rozumiejący sakrament bierzmowania winni korzystać z formacji pogłębiającej mistagogię tego sakramentu, aby z kolei wspomagać uczestnictwo w nim własnych dzieci.

302. Trudnym etapem miłości małżeńskiej i życia rodziny jest okres usamodzielniania się dzieci i ich odejście z domu. Duszpasterska opieka w tym okresie winna być zorientowana na przeżywanie miłości, zaangażowanie apostolskie i społeczne, wspieranie innych rodzin potrzebujących doświadczenia starszych.

303. Szczególne miejsce w duszpasterstwie rodzin zajmują ludzie starsi i chorzy. Z wielką troską należy traktować rodziny wielopokoleniowe, by osoby starsze czuły się w nich potrzebne i docenione. Duszpasterze powinni w programie pastoralnym uwzględnić dla tych osób specjalne spotkania religijne seniorów, a tam, gdzie to możliwe, wprowadzić codzienną Mszę św. w porze sprzyjającej uczestnictwu tej grupy wiernych.

304. Jedną z podstawowych trosk duszpasterzy i możliwości w samorealizacji katolików świeckich powinno być dążenie do wykształcenia w parafii grupy współpracowników, zwłaszcza małżonków, którzy pomagaliby innym na zasadzie „równi posługują równym”. W tym celu należy dołożyć starań, aby w każdej parafii przy¬najmniej kilka osób uzyskało formację i wykształcenie na uczelni katolickiej, zwłaszcza na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego, z zakresu duszpasterstwa rodzinnego na kierunku teologia lub nauka o rodzinie, na studiach podyplomowych z zakresu wychowania rodzinnego czy w Studium Życia Rodzinnego.

305. W sytuacji zwiększającej się ilości małżeństw niesakramentalnych istnieje pilna potrzeba podjęcia wobec nich działań duszpasterskich.
Rozwiedzionych i żyjących w związkach niesakramentalnych Kościół nie pozbawia środków zbawienia. Chociaż nie dopuszcza ich do Komunii eucharystycznej, jako pełni życia w Kościele, która wyraża i urzeczywistnia Eucharystia, to jednak zachęca ich do słuchania słowa Bożego, uczęszczania na Mszę św., wytrwania w modlitwie i spełniania uczynków miłosierdzia, a także do wychowania dzieci w wierze chrześcijańskiej.
Małżeństwom cywilnym bez przeszkód do zawarcia ślubu kościelnego i osobom żyjącym w „wolnych związkach” należy wskazać wartość sakramentu małżeństwa, rozeznać przyczyny oporu przed jego zawarciem i pomóc je pokonać.
Rozszerzenie opieki duszpasterskiej wobec małżeństw niesakramentalnych wymaga utworzenia odpowiednich ośrodków duszpasterskich w diecezji. Celowe jest również powołanie diecezjalnego koordynatora.
Rozwiedzionym, nie wchodzącym w nowe związki, zwłaszcza gdy nie ponoszą oni winy za zaistniałą sytuację, nie powinno się czynić żadnych trudności w dopuszczaniu do sakramentów. Wspólnoty parafialne, a zwłaszcza Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Oaza Rodzin i inne grupy apostolskie, winny wspomagać małżonków żyją¬cych samotnie, wspierać ich w trudnościach, szczególnie w wychowywaniu dzieci.

Poradnictwo rodzinne

306. Wobec narastających zagrożeń małżeństwa i rodziny, coraz trudniejszych nowych wyzwań stojących przed rodzinami, należy organizować im pomoc. Jedną z ważniejszych parafialnych i diecezjalnych form pomocy narzeczonym, małżonkom i rodzicom jest kompetentne poradnictwo rodzinne, łączące fachowość doradców z ich osobistym świadectwem życia Ewangelią. Cele te realizuje Diecezjalna Poradnia Rodzinna i sieć poradni parafialnych.

307. Diecezjalna Poradnia Rodzinna w Opolu wchodzi w skład Diecezjalnej Fundacji Obrony Życia i jest przez nią finansowana. Kierownika Diecezjalnej Poradni Rodzinnej powołuje Biskup Opolski na wniosek diecezjalnego duszpasterza rodzin. Zatrudnia ona różnych specjalistów: duszpasterzy rodzin, psychologów, pedagogów, prawników, lekarzy, terapeutów uzależnień, doradców rodzinnych i nauczycieli naturalnego planowania rodziny.
Do zdań Diecezjalnej Poradni Rodzinnej należy:
a) prowadzenie poradnictwa rodzinnego o charakterze interdyscyplinarnym;
b) udzielanie wsparcia psychologicznego za pośrednictwem „telefonu zaufania”;
c) organizowanie działań edukacyjnych w formie szkoleń, kursów, warsztatów, rekolekcji i innych form dokształcania;
d) pozyskiwanie i kształcenie wolontariuszy do pracy w środowiskach rodzinnych;
e) prowadzenie stałej formacji dla doradców życia rodzinnego i innych pracowników duszpasterstwa rodzin oraz koordynowanie i zarządzanie ich pracą;
f) wszechstronne przygotowanie rodziców do porodu, naturalnego karmienia i pełnienia ról rodzicielskich w ramach „Szkoły rodzicielstwa”;
g) prowadzenie kursów dla rodziców, nauczycieli i wychowawców, podnoszące ich umiejętności pedagogiczne;
h) współpraca z innymi ośrodkami, ruchami i stowarzyszeniami, których cele są zbliżone do celów Poradni.
Diecezjalną Fundację Obrony Życia wspiera coroczna kolekta pasterkowa, o której w czasie Adwentu należy informować wiernych, oraz comiesięczna wpłata kapłanów w wysokości jednego średniego stypendium mszalnego.

308. W diecezjalnej strukturze duszpasterstwa rodzin ważną rolę w parafii pełnią katolickie poradnie życia rodzinnego. Poradnię parafialną powołuje proboszcz w porozumieniu z diecezjalnym duszpasterzem rodzin. Poradnie takie powinny istnieć w każdym dekanacie lub też w poszczególnych jego parafiach, jeżeli liczba wiernych przekracza pięć tysięcy.
Do zadań parafialnego poradnictwa małżeńskiego i rodzinnego należy:
a) ukazywanie właściwego wymiaru miłości małżeńskiej i rodzinnej, w tym czystości przedmałżeńskiej i małżeńskiej;
b) uwrażliwianie na godność każdego człowieka od chwili poczęcia do naturalnej śmierci;
c) kształtowanie postaw prorodzinnych;
d) nauczanie odpowiedzialnego rodzicielstwa, w tym rozpoznawania okresów płodności małżeńskiej;
e) ukazywanie pełnego miłości towarzyszenia dziecku od poczęcia;
f) pomaganie w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych i problemów wychowawczych.

309. Doradcą w poradni może być osoba posiadająca odpowiednie wykształcenie i odpowiednią wiedzę z zakresu psychologii i teologii małżeństwa, odznaczająca się umiejętnością nawiązywania kontaktów z ludźmi i współpracy z nimi oraz pogłębioną formacją religijną, potwierdzoną świadectwem moralnego życia.
Doradca podejmuje pracę w parafialnej poradni rodzinnej:
a) po przygotowaniu udokumentowanym odpowiednim dyplomem;
b) po otrzymaniu misji kanonicznej, o którą występuje do Biskupa Opolskiego diecezjalny duszpasterz rodzin po konsultacji z diecezjalnym doradcą życia rodzinnego;
c) po zatrudnieniu przez proboszcza danego miejsca.
Warunkiem okresowego odnowienia misji kanonicznej jest weryfikacja przeprowadzona przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin Kurii Diecezjalnej.

310. Poradnia powinna dysponować własnym lokalem, zapewniającym możliwość prowadzenia rozmów w atmosferze spokoju i intymności. Poradnia ma być czynna w godzinach korzystnych dla zainteresowanych. Informacja o dniach i godzinach jej funkcjonowania ma być:
a) umieszczona w gablotach parafialnych i przy poradni;
b) często podawana w ogłoszeniach parafialnych;
c) umieszczana na ulotkach wykładanych w stosownych miejscach;
d) udostępniana spowiednikom.

311. Do obowiązków proboszcza należy:
a) poszukiwanie kandydatów do pracy w poradni i mobilizowanie ich do pogłębiania wiedzy i formacji;
b) interesowanie się warunkami pracy i życia doradców;
c) pokrywanie kosztów ich kształcenia (koszt dojazdu, pobytu i materiałów szkoleniowych);
d) dbanie o zaopatrzenie biblioteki;
e) wynagradzanie doradcy za pracę w poradni.
Jeśli jest to poradnia dla dekanatu, za jej funkcjonowanie odpowiada dziekan i dekanalny duszpasterz rodzin.

Służba życiu

312. Troska o człowieka i jego godność od poczęcia do naturalnej śmierci jest zadaniem Kościoła. Synod poleca zatem propagowanie w diecezji opolskiej Krucjaty Modlitwy w Obronie Poczętych Dzieci, duchowej adopcji oraz popieranie Polskiej Federacji Ruchów Obrony Życia.
Należy wspierać wszelkie działania na rzecz ochrony ludzkiego życia, w tym również poprzez modlitwę.

313. Wydział Duszpasterstwa Rodzin przy Kurii Diecezjalnej powinien ściśle współpracować z Wydziałem Katechetycznym w celu realizowania wartościowych programów wychowania do miłości i odpowiedzialności.

314. Jednym z elementów obrony życia jest adopcja dzieci. Zaleca się przekazywanie w parafiach informacji o działalności Katolickiego Ośrodka Adopcyjnego w Opolu. Szczególnie winno ono docierać do rodzin bezdzietnych, wskazując im również możliwość pełnienia funkcji rodziny zastępczej, pogotowia rodzinnego lub rodzinnego domu dziecka.

315. Inną formą obrony życia jest wspieranie rodzin wielodzietnych, które wymagają szczególnej pomocy duszpasterskiej. Należy ukazywać sens religijny i społeczny wielkoduszności w przekazywaniu życia, kształtować wrażliwość wspólnoty parafialnej i sąsiedzkiej na duchowe i materialne potrzeby rodzin wielodzietnych, umacniać ich wysiłki wychowawcze i ułatwiać dostęp do dóbr kultury.

316. Ważnym elementem obrony życia jest wspieranie osób samotnie wychowujących dzieci. Kościół otacza miłością zwłaszcza samotne matki, które zdecydowały się na urodzenie i wychowanie dziecka. Należy budzić szacunek dla ich postawy, umacniać w okresie oczekiwania na urodzenie dziecka i wspomagać po jego urodzeniu. Formą tej pomocy w diecezji opolskiej jest utrzymywanie i prowadzenie Domu Matki i Dziecka. W każdym kościele przynajmniej raz w roku (np. w uroczystość Zwiastowania Pańskiego) winna odbywać się szczególna modlitwa wynagradzająca grzechy nieczystości oraz niszczenia życia dzieci nienarodzonych.
Troską duszpasterską należy otoczyć także inne osoby samotnie wychowujące dzieci, szczególnie te, które w imię wierności małżeńskiej nie wchodzą w nowy związek. Ich niezwykle trudną sytuację należy postrzegać jako pełne wyrzeczenia świadectwo wiary chrześcijańskiej. Można im w istotny sposób pomóc poprzez indywidualne rozmowy, kierownictwo duchowe, rekolekcje i inne typy spotkań duszpasterskich.

317. Szczególną troską duszpasterską należy objąć osoby starsze, samotne i chore. Duszpasterze i wierni powinni popierać powoływanie do życia „Klubów trzeciego wieku” i podobnych wspólnot. Oprócz pomocy materialnej i duchowej, jaka należy się ludziom przeżywającym jesień życia, należy ukazywać im sens obecności we wspólnocie Kościoła. Często osoby starsze wnoszą w życie wspólnoty parafialnej nieoceniony potencjał duchowego dobra.

 

IV. ŚWIECCY W ŻYCIU SPOŁECZNO-POLITYCZNYM

318. Jedną z podstaw nauki społecznej Kościoła stanowi przykazanie czwarte: „Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie” (Wj 20,12). Ukazuje ono porządek miłości; Bóg chce, abyśmy po Nim czcili naszych rodziców, którym zawdzięczamy życie, ale jesteśmy zobowiązani czcić i szanować także tych wszystkich, którym Bóg – dla naszego dobra – udzielił swojej władzy. Przykazanie to dotyczy również związków pokrewieństwa z innymi członkami rodziny. Domaga się okazywania miłości, szacunku, wdzięczności i posłuszeństwa. Te obowiązki rozciągają się na nauczycieli, pracowników względem pracodawców, podwładnych względem przełożonych, obywateli względem ojczyzny oraz tych, którzy nią rządzą i kierują. Zachowanie tego przykazania łączy się z nagrodą: „(...) abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie”.

319. Uczestnictwo świeckich w życiu społeczno-politycznym dokonuje się poprzez bezpośrednie i konkretne działanie w porządku doczesnym tego świata. Świeccy posiadają taką wizję świata, a zwłaszcza taką zdolność oceny rzeczywistości ludzkich, która uznaje ich pozytywną wartość, a jednocześnie wymiar religijny, nakreślony już w Księdze Mądrości: „(...) stworzyłeś człowieka, by panował nad stworzeniami, co przez Ciebie się stały, by władał światem w świętości i sprawiedliwości” (Mdr 9,2-3).

Inicjatywy świeckich

320. Inicjatywy świeckich są szczególnie konieczne, gdy chodzi o odkrywanie i poszukiwanie sposobów, by działalność społeczną, polityczną i ekonomiczną przeniknąć wymaganiami nauki i życia chrześcijańskiego (por. KKK 899).
Olbrzymie pole działalności świeckich otwiera się na terenie narodowym i międzynarodowym, gdzie głównie świeccy przekazują mądrość chrześcijańską. Kochając naród i pełniąc rzetelne powinności obywatelskie, wierni wspólnoty Kościoła winni poczuwać się do obowiązku szerzenia idei prawdziwego dobra, a swymi opiniami wywierać nacisk w tym kierunku, by władza świecka była sprawiedliwie wykonywana, zaś stanowione prawa odpowiadały wymogom prawa moralnego i dobra wspólnego.

321. Katolicy biegli w sprawach publicznych, a przy tym utwierdzeni w wierze oraz nauce chrześcijańskiej, nie powinni uchylać się od pełnienia publicznych funkcji samorządowych i politycznych, ponieważ sprawując je godnie, mogą przyczynić się do dobra wspólnego i zarazem torować drogę Ewangelii (por. DA 14).

322. Świeccy powinni współpracować w sprawach zmierzających do budowania porządku społecznego i kierowania nim. Należy przy tym pamiętać, by w świecie wiary szukać wyższych pobudek działania w życiu rodzinnym, zawodowym, kulturowym i społecznym, a przy nadarzającej się sposobności ukazywać je innym w przekonaniu, że w ten sposób stają się współpracownikami Boga Stwórcy, Odkupiciela i Uświęciciela (por. DA 16).

323. Zasadą każdej wspólnoty jest dobro określające jej sens i cel. Urzeczywistnienie dobra wspólnego wymaga pewnego porządku: reguł, instytucji, organów itp. z zachowaniem poszanowania wolności. Należy zatem ciągle przypominać i nauczać o konieczności poszanowania godności osoby ludzkiej i jej podstawowych praw, w tym prawa do pracy i do wolności.

324. Wspólnoty parafialne winny angażować się na rzecz dobra wspólnego, pamiętając o praktycznej realizacji zasady solidarności międzyludzkiej i międzynarodowej. Przejawia się ona między innymi w trosce o ochronę środowiska, która winna stać się jednym z tematów nauczania i katechezy parafialnej.

325. Na straży godności osoby ludzkiej stoi zasada pomocniczości, która chroni swobodną inicjatywę społeczną. W trudnych czasach kryzysu gospodarczego należy zastanawiać się, także na poziomie wspólnot parafialnych, jakie są możliwości wprowadzenia tej zasady w życie w strukturach rodzinnych, sąsiedzkich czy wspólnot lokalnych.

Praca warunkiem rozwoju życia społecznego

326. Zgodnie z nauką Kościoła, praca jest obowiązkiem człowieka, który powinien pracować, zarówno ze względu na nakaz Stwórcy, jak też ze względu na swoje własne człowieczeństwo. Przez pracę „człowiek urzeczywistnia samego siebie i w ten sposób bardziej staje się człowiekiem” (Laborem exercens, 9). Praca ma pozytywny i twórczy charakter, jest „uczestniczeniem w dziele Stwórcy” (tamże, 25). W pracy człowiek spotyka Boga, który powołał świat do istnienia i utrzymuje jego bytowanie. Trzeba zatem dołożyć wszelkich starań, by przywrócić godność pracy.

327. Należy nieustannie przypominać, że praca powinna być współdziałaniem ludzi i wzajemną służbą. Człowiek powinien pracować ze względu na bliźniego, ale także ze względu na swoją rodzinę oraz społeczeństwo, do którego należy. Nie można zatem dopuszczać do sytuacji, by praca stawała się przyczyną podziału i zła moralnego (np. korupcja, przestępstwa podatkowe, marnotrawstwo, terror psychiczny pracowników, itp.), lecz by przyczyniała się do wzrostu dobra wspólnego oraz wzajemnej solidarności.

328. Pierwszą szkołą pracy dla każdego człowieka jest rodzina. Praca i pracowitość warunkują proces wychowania w rodzinie właśnie z tej racji, że każdy „staje się człowiekiem” między innymi przez pracę. W ostatnich latach intensywnie zmienia się mentalność na naszej ziemi śląskiej. Religijność wydaje się mieć niewielki wpływ na kształtowanie zasad życia społeczno-gospodarczego, a poważnym problemem staje się praca zarobkowa za granicą, osłabienie etosu pracy oraz niski poziom wykształcenia ludności. Trudności te winny stać się przedmiotem wspólnej troski oraz refleksji w ramach działalności duszpasterskiej i katechetycznej każdej wspólnoty parafialnej.

329. Szczególnej ochrony domaga się również niedziela jako dzień wolny od prac niekoniecznych. Należy propagować i zachęcać do aktywnego, bardziej religijnego, a zarazem prospołecznego przeżywania niedzieli, jak również formować właściwą kulturę odpoczynku i spędzania czasu wolnego. Pomocne mogą w tym być wszelkie inicjatywy zmierzające do zaktywizowania życia kulturalnego na terenie parafii (np. zespoły muzyczne, klub dobrej książki czy filmu, kultura fizyczna, parafialne „kawiarenki internetowe”, itp.).

Polityka jako troska o dobro wspólne

330. Nauka społeczna Kościoła ukazuje politykę jako roztropną troskę o dobro wspólne, do udziału w której wszyscy są powołani. Katechizm Kościoła Katolickiego podkreśla, że konieczne jest, „by wszyscy, stosownie do zajmowanego miejsca i odgrywanej przez siebie roli, uczestniczyli w rozwoju dobra wspólnego” (nr 1913). Papież Jan Paweł II przypomina natomiast, że uczestnictwo w dobru wspólnym jest dobrowolnym i wielkodusznym zaangażowaniem się osoby w życie społeczne (Orędzie na XXXII Światowy Dzień Pokoju).

331. W trosce o dobro wspólne zachęca się wszystkich do większego udziału i zaangażowania w życie samorządowe i polityczne, pamiętając jednak o propagowaniu chrześcijańskiej wizji polityki, realizowanej w duchu służby i zgodnej z nauką moralną Kościoła.