Rozdział VIII

Ekumeniczny wymiar życia parafialnego
 

I. Biblijno-teologiczne podstawy zaangażowania ekumenicznego

355. Wiara w Trójjedynego Boga: Ojca, Syna i Ducha Świętego otwiera człowieka na miłość, która jednoczy osoby Trójcy Świętej (J 15,9; 17,26; Rz 5,5). Ta miłość sprawia, że Syn uobecnia Boga w świecie, realizuje plan zbawienia, który ma na celu zjednoczenie w Synu wszystkich ludzi i cały wszechświat (Rz 8,29; Ef 1,5.10).
Dzięki wierze przyjmujemy, że wszechświat jest cudownym dziełem Boga. W Jego stwórczym dziele łączą się ze sobą różnorodność i bogactwo z jednością i harmonią. Pierwotna jedność między Bogiem i człowiekiem oraz harmonia w świecie została jednak zniszczona przez grzech człowieka, który chcąc się zrównać z Bogiem, co jest równocześnie negowaniem jedynego Boga, zrywa z Tym, który jako uosobienie miłości (1 J 4,16) jest źródłem jedności. Z tego zerwania więzi między Bogiem a człowiekiem zrodziły się i po dziś dzień się rodzą wszelkie podziały.

356. Stary Testament pokazuje, jak Bóg, chcąc zaradzić rozdarciu rodzaju ludzkiego, wybiera pojedyncze osoby i cały naród, by na drodze przymierza przypieczętowanego wiarą (Oz 2,22) mogli dążyć do zjednoczenia z Nim i realizować Jego dzieło jedności. Bóg wybiera Izrael, aby przez niego objawić się poganom i pojednać ich we wspólnocie swojego kultu. Aby zjednoczyć wszystkie narody w tym samym kulcie (Iz 56,6nn), trzeba było, żeby przyszedł Mesjasz (Iz 43,1; 49,6; 53,10nn).
Według Nowego Testamentu wybranym przez Boga Mesjaszem jest Jego jedyny Syn, Jezus Chrystus (Łk 9,35). Dzięki Niemu została przywrócona jedność między Bogiem a człowiekiem. On jednoczy tych, którzy w Niego wierzą. Im daje swojego Ducha (Rz 5,5; J 19,27), karmiąc ich swoim Ciałem złożonym w ofierze na krzyżu (1 Kor 10,16n). W ten sposób ze wszystkich ludów buduje On jedno swoje Ciało (Ef 2,14-18); czyni On z wiernych własne członki, obdarza ich różnymi charyzmatami, mając przy tym zawsze na względzie dobro wspólne swojego Ciała, którym jest Kościół (l Kor 12,4-27; Ef l,22n). Wbudował ich też jako żywe kamienie w jedyną świątynię Bożą (Ef 2,19-22; l P 2,4n). Jest On jedynym Pasterzem znającym swoje owce w całej ich różnorodności (J 10,3). Oddając zaś swoje życie, pragnie zgromadzić w swojej owczarni rozproszone dzieci Boże (J 10,14nn; 11,51n).

357. Według najstarszych wyznań wiary jedność jest konstytutywnym przymiotem Kościoła posiadającego źródło w jednym Panu i jednej wierze (Ef 4,5.13; por. Mt 16,16nn), a powierzonego miłości Piotra (J 21,15nn). Jedność jest darem Ducha Świętego, a zarazem owocem przynoszonym przez tych, którzy trwają w miłości Chrystusa i zachowują wiernie Jego przykazania (J 13,34n). Zjednoczenie chrześcijan jest konieczne, aby wyraźniej i jaśniej mogła objawić się światu „łaska Pana Jezusa Chrystusa, miłość Ojca i dar jedności w Duchu Świętym” (2 Kor 13,13).
Historia podziałów wśród chrześcijan i wynikających stąd napięć jest tak dla Kościoła powszechnego, jak dla Kościołów lokalnych i dla każdej wspólnoty parafialnej smutnym doświadczeniem. Sobory powszechne i synody lokalne, odwołując się do tekstów biblijnych i świętej Tradycji, próbowały przywracać jedność w nauczaniu i praktyce życia chrześcijańskiego. Zwłaszcza Sobór Watykański II z ekumenicznym dekretem Unitatis redintegratio i encyklika Jana Pawła II Ut unum sint uznały ekumenizm za „drogę Kościoła” i „imperatyw chrześcijańskiego sumienia”. Dążenie do jedności uważa się dziś za wspólne zadanie wszystkich chrześcijan, którzy pragną urzeczywistnić najgłębszą wolę swego Zbawiciela wyrażoną w Jego arcykapłańskiej modlitwie: „(...) aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno, aby świat uwierzył, że Ty Mnie posłałeś” (J 17,21).

 

II. Katolickie zasady ekumenizmu

358. Kościół katolicki jest świadom, że ekumenizm, jako ruch dążący do widzialnej jedności wyznawców Chrystusa, wynika z istoty jego posłannictwa, zaś aktualne rozbicie chrześcijaństwa jawnie sprzeciwia się woli Chrystusa, stanowi zgorszenie wobec świata i szkodzi najświętszej sprawie głoszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu (por. DE l). Angażując się w ruch ekumeniczny, Kościół lokalny diecezji opolskiej stara się, by także na poziomie parafii znane były katolickie zasady ekumenizmu zawarte w I rozdziale dekretu Unitatis redintegratio. Są nimi:
a) Zasada trynitarna, według której wzorem i zasadą jedności Kościoła pozostaje jedność Boga w Trójcy Osób.
b) Zasada instrumetalno-hierarchiczna, według której hierarchiczna struktura Kościoła, tzn. biskupi na czele z papieżem, jako następcy Kolegium Dwunastu i św. Piotra, są odpowiedzialni nie tylko za wierne głoszenie Ewangelii, sprawowanie sakramentów oraz „pełne miłości rządy”, ale także za jedność Chrystusowego Kościoła. Pomijanie roli hierarchii w działalności ekumenicznej może doprowadzić do „ekumenizmu dzikiego”, który zamiast budować wspólnotę, wprowadza nowe podziały.
c) Zasada wspólnej winy, która dostrzega, że odpowiedzialnością za historyczne podziały chrześcijaństwa nie można zasadnie obciążać tylko jednej strony.
d) Zasada nieponoszenia odpowiedzialności przez współczesnych za dawne podziały, która uświadamia, że odpowiedzialnością za tragedię rozejścia się Kościołów w minionych wiekach nie można obwiniać dziś żyjących chrześcijan.
e) Zasada wspólnoty i braterstwa mimo podziałów, która przypomina, iż mimo różnic w sprawach doktryny, zasad karności czy struktur kościelnych, chrześcijanie pozostają ze sobą we wspólnocie. Podstawową uniwersalną wspólnotę tworzy chrzest udzielany we wszystkich Kościołach w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.
f) Zasada eklezjalności niekatolickiej, która uznaje, że wiele środków zbawczych istnieje także poza widzialnym obrębem Kościoła katolickiego. Są nimi np.: Pismo Święte, życie w łasce, wiara, nadzieja, miłość, przeróżne dary Ducha Świętego, jak i obrzędy religijne. Duch Święty posługuje się również tymi Kościołami i Wspólnotami jako środkami zbawienia.
g) Zasada katolickiej pełni, która nakazuje wierzyć, że Kościół pielgrzymujący ku doskonałej pełni w niebie już na ziemi ma pełnię zbawczych środków. Pełnia jest darem danym i zadanym.
h) Zasada wspierania rozwoju ruchu ekumenicznego przez ekumenizm duchowy, naukowy i praktyczny.
i) Zasada stopniowego dochodzenia do jedności w sprawowaniu Eucharystii, która wspólne jej sprawowanie uważa za cel ruchu ekumenicznego.
j) Zasada możliwości konwertyzmu, która szanując wolność religijnych przekonań jednostki, przyjmuje możliwość konwersji do Kościoła rzymskokatolickiego; sprzeciwia się jednak prozelityzmowi, tzn. wszelkim formom nieuczciwego „nawracania”.
k) Zasada zachowania należnej wolności i szacunku dla różnorodności, według której jedność Kościoła nie wyklucza różnorodności form życia duchowego, karności kościelnej, obrzędów liturgicznych, a nawet teologicznego opracowania prawd objawionych. Różnorodność Kościoła nie tylko objawia w sposób doskonały jego katolickość, czyli powszechność, ale także jego apostolskość, ponieważ pewne różnice w ujęciu prawdy Bożej oraz w życiu i zwyczajach Kościoła pochodzą z czasów apostolskich.
l) Zasada szacunku dla innych, która nakazuje z radością dostrzegać i uznawać w innych Kościołach wspólne chrześcijańskie dobra, które się w nich znajdują.
ł) Zasada aprobaty ruchu ekumenicznego, która przypomina, że Kościół rzymskokatolicki aprobuje ruch ekumeniczny jako zgodny z wolą Chrystusa i wzywa katolików do włączenia się w modlitwę o jedność i działania na rzecz zjednoczenia.

 

III. Struktury organizacyjne życia ekumenicznego w diecezji

359. Pierwszy Biskup Opolski Franciszek Jop powołał dekretem z dnia 18 kwietnia 1967 r. diecezjalnego referenta ds. ekumenizmu. Biskup Opolski Alfons Nossol dekretem z dnia 9 grudnia 1988 r. ustanowił jeszcze Diecezjalną Komisję ds. Ekumenizmu. W 1992 r., po ogłoszeniu nowego podziału administracyjnego Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce, a więc po powstaniu diecezji gliwickiej, przemianowano ją na Międzydiecezjalną Komisję ds. Ekumenizmu, obejmującą swym zasięgiem oddziaływania diecezję opolską i gliwicką. Dla zdynamizowania ekumenicznych działań na poziomie międzydiecezjalnym, diecezjalnym i parafialnym struktury te winny ze sobą współpracować, odbywając regularne spotkania. Referenta ds. ekumenizmu, przewodniczącego, sekretarza i członków komisji powołuje Biskup Diecezjalny i on też wyznacza czas trwania kadencji. Zakres obowiązków referenta ds. ekumenizmu i komisji winny uwzględniać wytyczne, które podaje Nowe dyrektorium ekumeniczne (nr 41-45).
360. Szczególną rolę dla procesów ekumenicznego rozwoju w diecezji opolskiej odgrywa Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, a zwłaszcza Instytut Ekumenizmu i Badań nad Integracją. Jego główne zadania i cele to:
a) prowadzenie prac badawczych dotyczących ekumenizmu i procesów integracji oraz publikowanie ich wyników;
b) prowadzenie działalności dydaktycznej, w tym organizowanie sympozjów, seminariów i kursów formacyjnych niezbędnych dla kształtowania ekumenicznej świadomości i wrażliwości oraz działalności duszpasterskiej;
c) tworzenie warunków do spotkań i wymiany poglądów obejmujących zagadnienia teologiczno-ekumeniczne, religiologiczne i integracyjne;
d) wspieranie praktycznych form współpracy międzywyznaniowej i międzyreligijnej; animacja modlitewnych spotkań ekumenicznych.

 

IV. Płaszczyzny i formy współpracy ekumenicznej oraz wspólnego świadectwa

361. Kościół rzymskokatolicki diecezji opolskiej pragnie pielęgnować dobre relacje ekumeniczne ze wszystkimi Kościołami i Wspólnotami kościelnymi, zwłaszcza z tymi, które są członkami Polskiej Rady Ekumenicznej i mają rozwinięte struktury kościelne na terenie diecezji opolskiej.

Ekumenizm duchowy

362. Ponieważ prymat wśród ekumenicznych działań Kościoła opolskiego posiada modlitwa, którą Sobór Watykański II określa mianem „duszy ekumenizmu” (DE 8), stąd ważną płaszczyzną i formą współpracy ekumenicznej oraz wspólnego świadectwa jest włączenie się każdej parafii w ogólnopolski program Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, przygotowany co roku przez Polską Radę Ekumeniczną i Radę Episkopatu Polski ds. Ekumenizmu.

363. Parafie, na których terenie znajdują się kościoły i większa liczba wiernych należących do innych Kościołów i Wspólnot wyznaniowych, winny włączyć się w tzw. „diecezjalny program” Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan przygotowany co roku przez zainteresowane parafie i diecezjalnego referenta ds. ekumenizmu lub Diecezjalną Komisję ds. Ekumenizmu. Są nimi zwłaszcza parafie w: Kluczborku, Opolu, Oleśnie, Lasowicach Wielkich, Pokoju, Łowkowicach i Raciborzu.

364. Obowiązkiem każdego proboszcza jest pielęgnowanie i upowszechnianie na terenie swojej parafii ogólnoświatowych, ogólnodiecezjalnych bądź miejscowych form współpracy ekumenicznej, jakimi są, oprócz Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan: Dni biblijne, Światowy Dzień Modlitw Kobiet i Diecezjalna Ekumeniczna Modlitwa Młodych.

Ekumenizm w nauczaniu

365. Jednym z istotnych zadań duszpasterskich jest troska o ekumeniczną formację wiernych w każdej parafii. Stanowi ona jeden z ważnych kroków na drodze budowania i umacniania więzów między chrześcijanami należącymi do różnych Kościołów. Jej podstawą jest przede wszystkim wzajemne poznanie i kształtowanie ekumenicznej kultury oraz tolerancji we wzajemnych relacjach. Możliwości przekazu wiedzy o „wierzących inaczej, ale nie w Innego”, stwarzają głoszone kazania i homilie, prowadzona katecheza (por. Catechesi tradendae, 32), formacja teologiczna w małych grupach parafialnych, a także nauczanie prowadzone w ramach przygotowania do przyjęcia sakramentów chrztu, pokuty, Eucharystii, bierzmowania i małżeństwa.
366. „Nic nie jest tak obce ekumenizmowi, jak fałszywy irenizm” (DE 11). Każda forma wykładu nauki wiary winna rzetelnie informować o różnicach dogmatycznych poszczególnych konfesji, a w razie potrzeby także o przepisach prawnych.

367. Nauczając o wspólnym dziedzictwie wiary i elementach różnicujących wyznania, nie należy zapominać o wiernych Kościoła greckokatolikiego, którzy po II wojnie światowej z terenów obecnej Ukrainy znaleźli się w naszych parafiach. Różnimy się obrządkiem, sposobem sprawowania liturgii, ale łączy nas wyznawanie tych samych prawd wiary. Nasze wzajemne relacje nie potrzebują więc zabiegów ekumenicznych, chociaż wciąż potrzebne są jeszcze działania na rzecz pojednania polsko-ukraińskiego i pogłębienia wzajemnych braterskich relacji, które pozwoliłyby uleczyć historyczne rany.

368. Szeroko rozumianej ekumenicznej świadomości wiernych nie powinni być obcy nasi starsi bracia we wierze – żydzi, oraz wyznawcy islamu, z którymi łączy nas wiara w jednego Boga. Mimo iż ich liczba w diecezji nie jest wielka, szczególną okazją do ich bliższego poznania winien być obchodzony w Kościele co roku 17 stycznia „Dzień Judaizmu” i obchodzony 26 stycznia „Dzień Islamu”.

Ekumenizm praktyczny

369. Zapraszanie niekatolików do wspólnej celebracji nabożeństw i uczestnictwa w ważnych wydarzeniach wspólnoty parafialnej jest skuteczną drogą ożywiania współdziałania w dziedzinie ewangelizacji, kultu, w służbie bliźniego i spotkaniach na różnych szczeblach. Zwłaszcza na terenie tego samego miasta czy miejscowości parafie rzymskokatolickie z ich duchownymi, kierując się duchem ekumenizmu, winne nawiązywać żywe więzi duchowe i praktyczne formy współdziałania z parafiami niekatolickimi i ich duchownymi.

370. Sytuacja społeczna wymusza konieczność współpracy Kościołów na polu zaangażowania w dzieła charytatywne. Potęgujące się bezrobocie i masowe zubożenie wielu warstw społecznych wymaga wspólnego zaangażowania pokonującego bariery wyznaniowe i religijne. Świadectwem chrześcijańskiej wiary jest zwłaszcza ponadreligijna i ponadwyznaniowa pomoc okazywana innym w łagodzeniu skutków klęsk żywiołowych i wspieranie bliźnich w sytuacjach granicznych.

371. Diecezjalne czy parafialne instytucje charytatywne, szpitale czy domy opieki prowadzone lub obsługiwane przez zgromadzenia zakonne winny służyć potrzebującym bez względu na wyznanie. Niekatolikom w charytatywnych zakładach zamkniętych, prowadzonych przez Kościół katolicki, należy stworzyć warunki pełnej swobody wykonywania swych praktyk religijnych i korzystania z posługi duchownego swego Kościoła.

372. Kapelanów szpitali oraz zakładów karnych zachęca się, by za zgodą podopiecznych powiadamiali duchownych innych wyznań o obecności w nich ich wiernych. W razie niemożności przybycia tychże (np. zbyt wielka odległość), sami winni duchowo wspierać niekatolików, unikając przy tym prozelityzmu.

373. Już osiągnięty stopień ekumenicznej dojrzałości pozwala proboszczowi za zgodą Biskupa Opolskiego udostępnić w razie konieczności na określony czas zabudowania kościelne innym Kościołom lub Wspólnotom kościelnym. Synod rozszerza tym samym zarządzenie z dnia 8 I 1981 r. (WUDO 36 [1981], s. 157).
V. Problem sekt i nowych ruchów religijnych

374. Jak wspomniano w części poświęconej pracy duszpasterskiej, sekty stanowią dziś w wielu parafiach poważne wyzwanie. Przez uwzględnienie tematu sekt i nowych ruchów religijnych w synodalnym dokumencie na temat ekumenizmu zwraca się uwagę na konieczność odróżniania sekt od Kościołów i Wspólnot kościelnych czy ruchów chrześcijańskich nie będących w pełnej jedności z Kościołem rzymskokatolickim, oraz od religii niechrześcijańskich i sekt niechrześcijańskich. Sekta bowiem to ruch, który odrzuca pewne chrześcijańskie prawdy przyjęte przez wszystkie Kościoły chrześcijańskie – katolicki, prawosławny, luterański, reformowany, anglikański, itp. – bez względu na wyznanie, bądź też ruch, który odłączył się od macierzystej wspólnoty religijnej. Nie wszystko zatem co niechrześcijańskie i niekatolickie można określać mianem sekty.

375. Jak zauważa watykański raport Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie (1986), na ogół możliwości dialogu z sektami są znikome lub żadne, gdyż nie tylko one same są zamknięte na wszelki dialog, ale mogą stanowić także poważną przeszkodę w wychowaniu ekumenicznym. Z drugiej strony problem sekt, z którym zmagają się wszystkie Kościoły chrześcijańskie, stanowi wezwanie do duchowego i teologicznego dialogu wśród chrześcijan. Wspomniany wyżej dokument przypomina, że „żadne problemy dotyczące sekt nie powinny osłabić naszego zapału dla sprawy ekumenizmu pośród wszystkich chrześcijan” (nr 4). Jako chrześcijanie musimy wspólnie stawić czoła temu wielorakiemu wyzwaniu. Takie zaangażowanie obejmuje zarówno obronę wiary chrześcijańskiej i walkę ze złem, jak i – mimo trudności – postawę dialogu, zrozumienia i przebaczenia.