Rozdział IV

Nauczanie i wychowanie chrześcijańskie w parafii

 

Wprowadzenie

177. Chrześcijaństwo znajduje swe zakorzenienie w osobie Jezusa Chrystusa, Jego dziele i orędziu o królestwie Bożym. Stąd też nieustanne wnikanie w treść Chrystusowej nauki, jej wyjaśnianie i przekazywanie, stanowi podstawowe zadanie uczniów Chrystusa. Spełniając to zadanie, upodobniają się oni do Niego samego, ponieważ Jezus jako Syn Boży został posłany przez Ojca, aby głosić Jego naukę (J 7,16), by mówić to, co usłyszał od Niego (J 8,26) i czego się od Niego nauczył (J 8,28). Jezus Chrystus pełni swoją misję nauczania „nie tylko przez hierarchię, która naucza w Jego imieniu i Jego władzą, ale także przez świeckich, których po to ustanowił też świadkami oraz wyposażył w zmysł wiary i łaskę słowa (por. Dz 2,17n; Ap 19,10), aby moc Ewangelii jaśniała w życiu codziennym, rodzinnym i społecznym” (KK 35).

178. Nauczanie – jako przekazywanie Chrystusowego orędzia świadectwem życia, jak i mocą słowa – posiada istotne znaczenie w wychowaniu chrześcijańskim. Jego specyfiką jest taki rozwój osoby ludzkiej w procesie wychowawczym, który skierowany jest ku urzeczywistnieniu w człowieku wartości uosobionych przez Jezusa Chrystusa. Dzięki wychowaniu człowiek ma stać się zdolny „do prowadzenia własnego życia według nowego człowieka w sprawiedliwości i prawdziwej świętości”, aby mógł dojść „w ten sposób do człowieka doskonałego, do miary wielkości według Pełni Chrystusa” (DWCH 2). Upodobnianie się do Chrystusa jest coraz pełniejszym odkrywaniem w sobie i uwydatnianiem właściwości, których zalążki Bóg dał człowiekowi od początku, stwarzając go na swój obraz. Chrystus, jako człowiek, jest najdoskonalszym obrazem Boga, „jest odblaskiem Jego chwały i odbiciem Jego istoty” (Hbr 1,3). Człowiek, kształtując siebie na wzór Chrystusa – Syna Bożego, rozwija się zgodnie z zamysłem samego Boga, swego Stwórcy i Pana, i staje się coraz doskonalszym Jego podobieństwem.

179. Przestrzenią najbardziej sprzyjającą nauczaniu i wychowaniu do pełni człowieczeństwa w Chrystusie jest wspólnota Kościoła: najpierw „Kościoła domowego”, a następnie Kościoła parafialnego, w którego życiu Kościół Chrystusowy znajduje „swój najbardziej bezpośredni i widzialny wyraz” (Christifideles laici, 26). W „domowym Kościele rodzice słowem i przykładem powinni być dla swoich dzieci pierwszymi zwiastunami wiary i pielęgnować właściwe każdemu z nich powołanie” (KK 11). Pomagają w ten sposób dzieciom wzrastać ku pełni człowieczeństwa w Chrystusie. W nauczaniu i działaniach wychowawczych wspiera rodziców wspólnota parafialna. Dysponuje ona wielorakimi środkami, z których rodzice mogą korzystać, by pomagać dzieciom w całościowym i harmonijnym rozwoju ich człowieczeństwa.

Nauczanie i wychowanie w rodzinie

180. Środowisko rodzinne, jako „Kościół domowy”, jest pierwszym i podstawowym miejscem, w którym człowiek ma możliwość stykania się z fundamentalnymi wartościami ludzkimi, wzrastania w duchu tych wartości i rozwijania ich w sobie. Właściwym fundamentem, ułatwiającym przyswojenie sobie tych wartości, jest religia. Pielęgnowanie w rodzinie tradycji religijnej przygotowuje człowieka od początku do wyboru religii jako głównej osi życia. Przy agresywnej ofercie innych sposobów zorganizowania życia wielu ludzi może być bezradnych przy wyborze i nieświadomie może ulegać modzie, reklamie, propagandzie, presji laickiej kultury itp. Wzrastanie w rodzinie, która jest „Kościołem domowym”, kultywującym życie religijne, zachowującym zwyczaje religijne, daje człowiekowi możliwość ukształtowania w sobie mocnego przywiązania do wartości religijnych i czyni go odpornym na ewentualne negatywne wpływy środowiska. Wśród podstawowych praktyk, umacniających i rozwijających ducha religijnego w rodzinach, można by wymienić: wspólną modlitwę, systematyczne czytanie Pisma Świętego połączone z rozmową i dyskusją biblijną, wspólny udział we Mszy św. niedzielnej, w rekolekcjach i dniach skupienia.

181. Ważnym czynnikiem sprzyjającym właściwemu rozwojowi procesu wychowania w środowisku rodzinnym byłoby zadbanie rodziców o doskonalenie swych umiejętności wychowawczych. W trudnym, pełnym w pseudowartościowe oferty, współczesnym świecie rodzina powinna szukać wsparcia i znajdować je w kształtowaniu takiego kontaktu z dziećmi i takiej atmosfery, które umożliwią i ułatwią wspólne, rodzinne spełnianie praktyk religijnych. Poza okolicznościowymi katechezami i innymi propozycjami pogłębiającymi wiarę rodziców cenne byłoby w miarę możliwości tworzenie oferty uczenia się głębszego kontaktu z dzieckiem, okazywania mu swej miłości i budowania postawy odpowiedzialności; radzenia sobie z trudnościami własnymi i wspierania w tym pozostałych członków rodziny.

Nauczanie i katechizacja w parafii

182. W nauczaniu i wychowaniu w ramach życia parafialnego centralną rolę odgrywają homilie liturgiczne i kazania, zwłaszcza związane z celebracją Eucharystii oraz pozostałych sakramentów. Synod przypomina, iż nauczanie to należy do zasadniczych zadań duszpasterzy w parafii. O głoszonej podczas niedzielnej i świątecznej Eucharystii homilii – zob. statuty, nr 76-80.
Reformy wymagają rekolekcje. Oprócz nauk stanowych odrębnych dla mężczyzn i kobiet należałoby głosić nauki dla małżonków. Trudne do przyjęcia jest zastępowanie homilii mszalnej długą nauką rekolekcyjną.

183. Przekaz nauki Bożej w parafii to nie tylko głoszenie homilii i kazań, ale także katechizowanie. „Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych; obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawane na ogół w sposób systematyczny i całościowy w celu wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego” (Catechesi tradendae, 18).

184. Synod zobowiązuje duszpasterzy i katechetów, aby katechezie szkolnej towarzyszyła katecheza prowadzona przy kościołach parafialnych. Jest ona niezbędna zwłaszcza w przygotowaniu dzieci i młodzieży do przyjęcia sakramentów świętych, zwłaszcza I Komunii św. i sakramentu bierzmowania. Katecheza parafialna odgrywa ważną rolę we wprowadzaniu młodych ludzi w życie parafialne, ściślej związuje ich z parafią, co jest ważne w sytuacji, kiedy spora część dzieci i młodzieży uczęszcza na katechezę szkolną poza swoją parafią i często nie styka się na lekcjach religii ze swymi duszpasterzami. Ze względu na ten parafialny wymiar katechezy przygotowującej do I Komunii św. i bierzmowania byłoby rzeczą ze wszech miar wskazaną, gdyby była ona prowadzona przez księży aktywnych duszpastersko w danej parafii.
Katecheza parafialna powinna być prowadzona nie tylko z okazji przyjmowania sakramentów. Wydaje się, że parafialne spotkania katechetyczne dla dzieci i młodzieży potrzebne są ze względu na charakter katechezy szkolnej, która bywa raczej lekcją religii, przekazaniem pewnej wiedzy o chrześcijaństwie, niż wprowadzeniem w misterium chrześcijańskiego życia.

185. Katecheza parafialna, związana zwłaszcza z przygotowaniem do sakramentu pokuty, I Komunii św. i bierzmowania, wydaje się być szczególną okazją do spotkań katechetycznych z rodzicami, ale też znakomitą okazją do nawiązania kontaktu z rodzicami – parafianami. Wiele jednak zależy od formy tych spotkań oraz treści. Zbyt wiele tu czasem spraw formalnych, drugorzędnych (cała zewnętrzna oprawa), ale również pouczania zamiast prawdziwego dialogu. Mogłaby to być może pierwsza okazja zachęcająca do szukania właśnie w parafii wsparcia w trudnych chwilach, także tych związanych z wychowaniem dzieci. Być może skorzystaliby nie tylko rodzice będący „blisko Kościoła”, ale może zbliżyliby się też i inni.

186. Synod usilnie poleca prowadzenie w każdej parafii również katechezy dla dorosłych. Niezależnie od szczególnych okazji do spotkań katechetycznych z rodzicami naglącą dziś potrzebą jest parafialna katecheza dorosłych. Słyszy się dość powszechną opinię o powierzchownej jedynie znajomości podstawowych prawd wiary wśród wiernych i o edukacji religijnej, która kończy się wraz z ukończeniem szkoły. Nie widać jednak dostatecznie zdecydowanych i zróżnicowanych inicjatyw ze strony duszpasterzy, by wyjść naprzeciw dorosłym parafianom z szeroką ofertą spotkań, które mogłyby służyć pogłębieniu wiedzy religijnej. Wykłady religijne, kręgi biblijne czy liturgiczne, spotkania różnych grup (kobiet, mężczyzn, seniorów, kół misyjnych, charytatywnych) w domach parafialnych są okazją do bardziej aktywnego zaangażowania wiernych w życie Kościoła.

187. Brak inicjatywy ze strony księży tłumaczony jest ich przepracowaniem. Dlatego Synod postuluje, aby tam, gdzie jest to możliwe, księża ograniczyli pracę katechetyczną w szkole i pracowali jedynie na pół etatu. Nie chodzi tu, oczywiście, o namawianie do wycofywania się księży ze szkół. Wręcz przeciwnie, ich obecność w szkołach jest niezbędna. Jednakże dzięki katechetom świeckim księża mogliby pracować w szkołach w mniejszym wymiarze godzin. Pozwoliłoby to na ich bardziej aktywną obecność w parafiach oraz zwiększoną troskę o katechetów świeckich w parafiach. Z tych powodów Synod stwierdza, iż księża proboszczowie większych parafii zasadniczo nie powinni podejmować pracy katechetycznej w szkołach, a w większym stopniu zająć się katechezą dorosłych.

188. Tak jak konieczna jest obecność księży w szkołach, tak też potrzebna jest obecność katechetów świeckich w parafiach. Katecheta związany z parafią, biorący aktywny udział w jej życiu, będzie w sposób naturalny wprowadzał dzieci i młodzież w życie Kościoła.
W związku z tym Synod zobowiązuje do ciągłej formacji zarówno katechetów duchownych, jak i świeckich. Ani jedni, ani drudzy nie powinni być wyłącznie nauczycielami religii. Mają być dla swych uczniów przewodnikami na drodze ich życia z Bogiem. Warunkiem pełnienia takiej funkcji jest nieustanna troska nie tylko o należyty poziom wiedzy teologicznej, ale także pedagogicznej i psychologicznej.

189. Działania katechetyczno-edukacyjne nie mogą się dziś ograniczać do katechezy w szkole i w salce parafialnej. Niezbędne są urozmaicone w formie i treści próby dotarcia nie tylko do tych parafian, którzy są związani z Kościołem, ale także, a może przede wszystkim, do tych, których kontakt z życiem parafialnym jest sporadyczny lub w ogóle nie istnieje. Dotyczy to zwłaszcza dzieci edukowanych na coraz bardziej powszechnych wzorcach laickich.
Stypendia synodalne

190. Synod postanawia, aby tworzono „synodalne stypendia parafialne i diecezjalne” dla zdolnej młodzieży pochodzącej z rodzin niezamożnych. W ten sposób wspólnota diecezjalna przyczyni się do podniesienia stosunkowo niskiego stopnia scholaryzacji naszego społeczeństwa.

Duszpasterstwo misyjne w diecezji i w parafii

191. Kościół z natury swej jest misyjny, co wypływa z nakazu ewangelizacyjno-misyjnego Chrystusa Pana (Mk 16,15). Obowiązek uczestniczenia w dziele misyjnym Kościoła dotyczy w równej mierze duchownych, jak i świeckich całej diecezji. Misyjność parafii to nie jakieś abstrakcyjne hasło czy duszpasterstwo nadzwyczajne, ale zadanie do wypełnienia, jakie stoi przed każdym duszpasterzem i całą wspólnotą parafialną.
Wrażliwość misyjna może być kształtowana na różne sposoby, zwłaszcza przez modlitwę, kontakty z misjonarzami pochodzącymi z naszej diecezji, promocję materiałów misyjnych oraz składanie ofiar materialnych.

192. W posłannictwie misyjnym aktywnie uczestniczy również diecezja opolska, która (nie licząc księży zakonnych i sióstr) wysłała na misje w ciągu ostatniego 25-lecia ponad 30 kapłanów diecezjalnych. Są oni znani przez wiernych, gdyż pracowali jako wikariusze lub proboszczowie w parafiach naszej diecezji.
Synod wyraża uznanie i wdzięczność wszystkim misjonarzom za ich podjęty trud ewangelizacyjny i poświęcenie, a równocześnie gorąco zachęca kapłanów i wiernych do śpieszenia im z wieloraką pomocą.

193. W wyniku ostatnich zmian ustrojowych otwarły się nowe możliwości w duszpasterstwie misyjnym. Rozwój gospodarczy i związane z tym zmiany umożliwiają między innymi większe wsparcie finansowe i łatwiejszy kontakt z misjonarzami, np. poprzez korzystanie ze środków lokomocji, telefonu czy internetu.
 Synod z naciskiem stwierdza, że zasadniczym i wciąż aktualnym zadaniem naszego lokalnego Kościoła powinna być troska zarówno duchowa jak i materialna, o księży, którzy część swojego życia poświęcili sprawie głoszenia Ewangelii w krajach misyjnych. Należy podkreślić, że działalność misyjna Kościoła jest nie tylko dyspozycyjnością osób wobec potrzeb ewangelizacyjnych, ale jest przede wszystkim zaangażowaniem wiary w życie Kościoła. Misjonarze są więc darem wspólnoty, która posyła, dzieląc się darem wiary. Tym darem należy się dzielić tak, jak to czyniliśmy w ostatnich dziesiątkach lat, posyłając na misje zarówno kapłanów, jak i osoby świeckie. Dlatego Synod apeluje do księży naszej diecezji, aby nadal odważnie podejmowali decyzje wyjazdów na tereny misyjne.
Diecezja jednak powinna troszczyć się o swoich misjonarzy, świadczyć im niezbędną pomoc modlitewną, materialną i medyczną. Synod zachęca, aby parafie lub dekanaty podejmowały duchowy i materialny patronat nad poszczególnymi misjonarzami.

194. Misjonarze powinni utrzymywać ścisłe kontakty ze swym biskupem i z prezbiterium, informując o pracy na misjach.
Zaleca się, aby misjonarze w czasie pobytu w ojczyźnie brali udział w uroczystościach organizowanych w parafiach (np. uroczystości patronalne – „odpusty”) lub w diecezji (np. pielgrzymki), a także w spotkaniach z alumnami w seminarium duchownym, celem poszerzania horyzontów patrzenia na Kościół powszechny oraz budzenia i kształtowania powołań misyjnych.

195. Obowiązkiem każdej parafii i całej wspólnoty diecezjalnej jest troska o misyjne powołania kapłańskie i zakonne. Należy podejmować przedsięwzięcia mające na celu budzenie powołań misyjnych, w tym również wśród kandydatów do kapłaństwa i studentów naszego Wydziału Teologicznego.
Ważnym zadaniem stojącym przed duszpasterstwem parafialnym powinno być tworzenie zaplecza dla misji, głównie duchowego, ale także materialnego.
Zapleczem duchowym jest przede wszystkim modlitwa, zwłaszcza liturgiczna, ale również indywidualna, oraz poświęcenie i ofiarowanie Bogu swoich cierpień. Podkreślić należałoby zwłaszcza rolę róż różańcowych, które powstały głównie z myślą modlitwy w intencjach misji.
 W kształtowaniu postawy duchowej troski o misje ważnym zadaniem jest współpraca z Papieskimi Dziełami Misyjnymi oraz owocny udział w Tygodniu Misyjnym. Należy zaakcentować ważną rolę tworzenia w parafiach grup misyjnych, zwłaszcza dzieci i młodzieży. Należałoby zachęcać do czytania czasopism o charakterze misyjnym oraz do brania udziału w różnych spotkaniach, zarówno parafialnych, jak i dekanalnych, rejonowych czy diecezjalnych.

196. Zasadniczą formą pomocy, do której Synod usilnie zachęca, jest wspomaganie Funduszu Pomocy Misjonarzom Diecezji Opolskiej. Fundusz ten pragnie nieść pomoc duchową i materialną naszym misjonarzom głównie poprzez doroczną akcję kolędników misyjnych, ofiarę z okazji wspomnienia św. Krzysztofa i inne okazyjne ofiary kapłanów i wiernych.
Synod zachęca zwłaszcza do kontynuowania w parafiach „kolędy misyjnej”, którą urządza się albo w ramach duszpasterskich odwiedzin kolędowych, albo poprzez rozsyłanie odpowiednio dobranych i przygotowanych grup kolędników misyjnych w kolejne soboty i niedziele stycznia. Instrukcja o przygotowaniu i przeprowadzeniu kolędy misyjnej znajduje się w Agendzie (s. 93-96) oraz w materiałach pomocniczych dla kolędników misyjnych.
Godna polecenia jest również akcja związana ze wspomnieniem św. Krzysztofa, patrona kierowców. Zwykle w niedzielę przed lub po jego wspomnieniu (26 lipca) urządza się nabożeństwo z błogosławieniem kierowców i ich pojazdów (nie tylko nowych). Przy tej okazji zbiera się ofiary na zakup i korzystanie z samochodów przez misjonarzy – jest to tzw. „grosz” za każdy bezwypadkowo przejechany kilometr w ciągu roku. Zebrane ofiary proboszcz przekazuje na konto Funduszu Pomocy Misjonarzom.
Należy także popierać inne formy troski o misjonarzy, jak: darowanie intencji mszalnych, kontakt listowny, telefoniczny lub elektroniczny z misjonarzami, zapraszanie ich do parafii z kazaniami, tworzenie parafii partnerskich oraz – w miarę możliwości – bezpośrednie zapoznanie się z pracą misyjną.